Leeds (UK) – Geofysicus dr Andrew Jackson gebruikte scheepsjournalen om ontwikkelingen in het aardmagnetisch veld te bestuderen.


Hoe kan het aardmagneetveld ompolen? Om deze vraag te beantwoorden, bestuderen wetenschappers meestal magnetische afzettingen op bodems van oceanen, rivieren en meren. Dr Andrew Jackson deed dat anders. De geofysicus reisde heel Europa door om oude scheepsjournalen te lezen van handelsschepen, oorlogsvloten en wetenschappelijke expedities.
Het aardmagneetveld ontstaat door stromingen in het vloeibare ijzer in de kern van de Aarde. Bewegingen van de elektrische lading van ijzerdeeltjes wekken een magneetveld op. De richting van dit veld verandert als de stromingen anders lopen. “Omdat de vloeistof niet regelmatig beweegt, is het magneetveld zo variabel als het weer, en nog moeilijker te voorspellen”, zegt Jackson. “Om te begrijpen hoe veranderingen plaatsvinden, moeten we gegevens bestuderen over een periode van enkele honderden jaren.” Hij las de scheepsjournalen van 1590 tot het begin van de 20e eeuw.

Het aardmagnetisch veld ontstaat door vloeistofstromen in de kern

De keuze voor scheepsjournalen is simpel: schippers voeren vanaf de 16e eeuw op hun kompas. Afwijkingen tussen de noordpool volgens het kompas en de echte noordpool noteerden zij in hun journalen. Deze afwijking is niet vast: hij verschilt per locatie en per tijd. Op deze manier is er – vooral van de veel bevaren handelsroutes – een grote hoeveelheid gegevens beschikbaar over de historische veranderingen in het aardmagneetveld.
Door een combinatie van de scheepsjournalen met reeds bekende gegevens – bijvoorbeeld uit gestold magma – ontdekte Jackson een aantal interessante patronen. Zo heeft niet alleen de vloeistof in de kern, maar ook de vaste aardmantel invloed op het magneetveld. “Als de mantel afkoelt, bewegen de tektonische platen. Deze bewegingen beïnvloeden de vloeistofstroming in de kern en daarmee het magneetveld.”
Na dit historisch uitstapje houdt Jackson zich nu bezig met modernere observatiemethoden ter beantwoording van de ompoolvraag: hij interpreteert gegevens van satellieten die het huidige aardmagneetveld bestuderen vanuit de ruimte.

Sonja Jacobs