Op 9 oktober dit jaar maten astronomen de felste gammaflits ooit. Deze flits werd waarschijnlijk veroorzaakt door een krachtige sterexplosie, waarbij een zwart gat ontstond.
De recordbrekende gammaflits, genaamd GRB221009A, werd waargenomen door ruimtetelescopen. De flits vond plaats op ongeveer 2,4 miljard lichtjaar afstand, en ontstond waarschijnlijk bij een supernova-explosie waarbij een superzware ster ineenstortte tot een zwart gat.
Gammaflitsen zijn uitzonderlijk fel, en ze ontstaan bij de meest krachtige explosies in het heelal. Een aantal astronomen verwijst inmiddels naar GRB221009A als ‘BOAT’, oftewel ‘Brightest Of All Time’ (helderste aller tijden). Dit omdat de flits feller is dan de duizenden gammaflitsen die al zijn waargenomen sinds de metingen begonnen in de jaren negentig.
Thomas Hertog werkte samen met Stephen Hawking en onderzoekt de oerknal
Tijd en natuurwetten zijn voortgekomen uit de oerknal, in een chaotisch proces van toevalligheden, zegt theoretisch natuurkun ...
Kosmische explosie en flits
Astronomen denken dat GRB221009A ontstond toen een superzware ster aan het eind van zijn leven ineenstortte onder zijn eigen gewicht. Dit gaat gepaard met een supernova-explosie, die een gedeelte van de ster het heelal in blaast.
Het pasgeboren zwarte gat schiet vervolgens krachtige bundels deeltjes met bijna de lichtsnelheid het heelal in. Die bundels, of jets, jagen door de omringende, weggeblazen restanten van de ster heen. Hierbij zenden ze flitsen röntgen- en gammastraling uit.
Na de eerste knal blijft de omgeving van het kersverse zwarte gat nog een tijdje nagloeien. Deze gloed bevat naast gamma- en röntgenstraling ook andere straling zoals zichtbaar licht, infrarood licht en radiostraling.
Begeerlijke nagloed
Na de eerste waarneming haastten astronomen zich wereldwijd om hun telescopen naar de plek aan de hemel te richten waar de krachtige flits vandaan kwam. Ze hoopten de nagloeiende overblijfselen van deze kosmische explosie waar te nemen.
Dat lukte. In de vroege ochtend van vrijdag 14 oktober nam het Gemini-observatorium in Chili de nasleep waar. ‘Ook het nagloeien van GRB 221009A verbreekt alle records op alle golflengten – van röntgenstraling tot zichtbaar licht en radiostraling’, zegt Brendan O’Connor, promovendus bij de Amerikaanse universiteit van Maryland en de George Washington Universiteit.
Ook het Chinese Large High Altitude Air Shower Observatory nam de nagloed waar. Zij detecteerden lichtdeeltjes met een energie van 18 tera-elektronvolt. Ter vergelijking, de deeltjes in de LHC bij CERN – de krachtigste deeltjesversneller op aarde – hebben een energie van maximaal 6,8 tera-elektronvolt.
Eens per de eeuw
Deze gammaflits was voor de betrokken astronomen een unieke gebeurtenis. O’Connor: ‘Deze uitbarsting was zo helder en dichtbij. Daarom denken we dat we misschien maar eens per eeuw de kans krijgen om zoiets waar te nemen.’
Beeld: International Gemini Observatory/NOIRLab/NSF/AURA/B. O’Connor (UMD/GWU) & J. Rastinejad & W Fong (Northwestern Univ)
Door de nagloed te bestuderen hopen astronomen meer te leren over het ineenstorten van superzware sterren en het ontstaan van zwarte gaten. Ook kunnen ze met de metingen gaan bestuderen wat er gebeurt als deeltjesbundels met bijna de lichtsnelheid op stermateriaal botsen.
Hierover kunnen de astronomen nu nog weinig zeggen. Ze zullen eerst de metingen uitgebreid moeten gaan analyseren. Van deze recordbrekende kosmische flits hebben ze waarschijnlijk nog jarenlang plezier.
