Leuven (B) – Onderzoekers ontwikkelen een muis waarmee ze vroegtijdig bijwerkingen van geneesmiddelen kunnen opsporen.


Regelmatig worden geneesmiddelen van de markt gehaald omdat ze ongewenste bijwerkingen vertonen. Het meest recente voorbeeld is de cholesterolverlager cerivastatine, verkocht onder de merknamen Baycol en Lipobay.
Farmaceutische bedrijven hebben er alle belang bij om potentiële geneesmiddelen tijdens hun ontwikkeling zo vroeg mogelijk te evalueren op ongewenste nevenwerkingen (zie Natuurwetenschap & Techniek september 2001, ‘Voor elke patiënt de juiste pil’). Als het bedrijf het geneesmiddel moet terugtrekken nadat het al op de markt is gebracht, is het handenvol geld kwijt aan onderzoeks-, ontwikkelings- en marketingkosten. Daarenboven schaadt het de reputatie van de farmaceutische industrie als patiëntgeoriënteerde en zorgzame industrietak, en riskeert men langdurige en dure gerechtszaken.
Een vaak voorkomende bijwerking van geneesmiddelen zijn hartritmestoornissen. Sommige onderzoekers menen dat ongeveer de helft van alle geneesmiddelen op enige wijze onregelmatigheden in de hartslag veroorzaakt. Niet zelden is de afloop fataal. Helaas is dit neveneffect moeilijk op te sporen voordat een geneesmiddel werkelijk op mensen wordt uitgetest.

Long QT-muis
Peter Carmeliet en zijn groep van de Leuvense tak van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie ontwikkelden een muismodel waarmee ze hartritmestoornissen die worden veroorzaakt door medicijnen veel vroeger kan opsporen. De onderzoekers veranderden het DNA van de muis zodat er drie aminozuren ontbreken in het kanaaleiwit SCN5A. Dit eiwit begeleidt natriumionen door het membraan van de hartcellen die de elektrische stromen dragen. Deze cellen fungeren als een natuurlijke pacemaker: ze sturen de samentrekking van de spiercellen van het hart. De aangebrachte genetische verandering onderbreekt de ritmiek van de elektrische stromen, waardoor de hartspier onregelmatig gaat pompen en een fatale hartritmestoornis kan optreden.
De transgene muis vertoont het volledige spectrum van hartritmestoornissen en elektrofysiologische symptomen zoals men deze ook aantreft bij patiënten die lijden aan het zogenaamde ‘long QT syndroom’. Dit is een hartritmestoornis waarbij het elektrocardiogram afwijkingen laat zien in het QT-interval, wat een maat is voor het pompritme van de hartkamers. Als aangeboren stoornis is long QT-syndroom een relatief frequente oorzaak van plotselinge dood bij adolescenten en jong volwassenen.
Volgens Carmeliet is het muismodel nuttig voor de ontwikkeling van betere geneesmiddelen, want bijwerkingen als hartritmestoornissen kunnen nu in een heel vroeg stadium van de medicijnontwikkeling worden opgespoord. De muizen zullen ook worden ingezet voor het testen van potentiële geneesmiddelen voor de behandeling van long QT-hartritmestoornissen.

Peter Raeymaekers