Democratie is in het dierenrijk niet alleen voorbehouden aan de mens. Ook kauwen blijken in bepaalde situaties te ‘stemmen’, zo ontdekten Britse biologen. Groepen van honderden vogels vliegen pas weg van hun rustplaats wanneer genoeg individuen daarmee instemmen.
De onderzoekers stelden dit gedrag vast bij kauwen in Engeland. Deze kleine kraaiachtigen, die ook veel voorkomen in Nederland, staan bekend als sociale dieren. In de winter begeven ze zich vaak in grote groepen, die soms uit wel meer dan duizend exemplaren bestaan. Ze overnachten dan dicht bij elkaar in een aantal boomtoppen. Bij het ochtendgloren laten de kauwen flink van zich horen, waarna ze vaak plotsklaps met z’n allen tegelijk wegvliegen.
Dat de dieren gezamenlijk het luchtruim kiezen, is op zichzelf niet zo verrassend. Als zwerm zijn ze beter beschermd tegen roofdieren, en kunnen ze efficiënter op zoek naar voedsel. De vraag is hoe de vogels het vertrekmoment zo nauwkeurig afstemmen. Hoewel dit altijd rond zonsopgang plaatsvindt, verschilt het precieze moment per dag. Toch slagen de honderden kauwen erin om allemaal binnen enkele seconden van elkaar op te stijgen.
‘Ik probeer robots te ontwikkelen die ook echt een nieuwe stap maken’
Hoe werkt vliegen? Dat lijkt een simpele vraag, maar voor luchtvaarttechnicus en bioloog David Lentink is het een levenslange zoektocht.
Lawaai
Hierbij laten ze zich niet leiden door visuele aanwijzingen, zo vermoedden de onderzoekers: bij vertrek is het vaak nog tamelijk donker, en de takken ontnemen de vogels een deel van het zicht. Het is waarschijnlijker dat het lawaai dat ze maken voor vertrek een rol speelt. Maar hoe precies? Reageren de kauwen bijvoorbeeld op het gekras van één autoritaire vogel of groepje leiders?
Om daarachter te komen, hield het team gedurende de wintermaanden zes groepen kauwen in het Engelse district Cornwall in de gaten met camera’s en microfoons.
Hun opvallende bevinding: de dieren gaan democratisch te werk. Als een kauw meent dat het tijd is om te vertrekken, laat die dat weten door geluid te maken. In het uur voor vertrek laten steeds meer kauwen van zich horen. Wanneer genoeg vogels de tijd rijp achten en de intensiteit van het ‘gekraai’ een bepaald niveau bereikt, stijgt de groep op.
Overigens bereikten de kauwen niet iedere ochtend overeenstemming. Het geluidsniveau bouwde dan niet voldoende op, waarop de vogels mondjesmaat in kleinere groepjes vertrokken. Verder bleek ook het weer invloed te hebben op de besluitvorming: bij een regenbui of bewolkte hemel vindt het vertrekmoment later plaats.
Kiesdrempel
Om te controleren of de opbouwende intensiteit inderdaad het opstijgmoment beïnvloedde (en niet andersom), manipuleerden de onderzoekers het proces. Ze plaatsten geluidsboxen in de boomtoppen, waarop ze op sommige dagen fragmenten van ‘stemmende’ kauwen afspeelden. Dit bleek het proces te versnellen: de groep vertrok gemiddeld ruim zes minuten eerder dan op dagen waarop alleen het geluid van wind of helemaal niets door de speakers klonk. Dit wijst erop dat de ‘kiesdrempel’ door de extra ingebrachte stemmen sneller wordt bereikt.
Zulk democratisch stemgedrag, waarbij dieren letterlijk van zich laten horen, is overigens niet uniek in het dierenrijk. Eerder namen onderzoekers vergelijkbaar gedrag waar bij onder meer bijen en stokstaartjes. Maar in deze gevallen ging het om relatief kleine groepen, vaak bestaande uit één of enkele families. De onderzochte groepen kauwen bestonden uit zo’n 160 tot zelfs bijna 1.500 exemplaren, met vele niet-verwante dieren.
‘Dit toont aan dat ook grote groepen dieren, net als mensen, besluitvormingsprocessen kunnen gebruiken om individuele verschillen te overbruggen en een soort ‘democratische’ consensus te bereiken’, zegt bioloog Alex Thornton van de Universiteit van Exeter in het Verenigd Koninkrijk, een van de auteurs.
In de toekomst hoopt hij de invloed van de mens op dit gedrag te achterhalen. ‘We zijn erg geïnteresseerd in de vraag óf en hoe verstoring door de mens, bijvoorbeeld door licht- en geluidsvervuiling, van invloed kan zijn op de manier waarop groepen dieren communiceren en gezamenlijk besluiten nemen.’
