Twee onderzoeken wijzen erop dat een belangrijke zeestroom in de Atlantische Oceaan halverwege deze eeuw zal instorten, met grote gevolgen voor het klimaat. Niet alle wetenschappers zijn het echter eens met deze voorspelling.
Klimaatverandering zal mogelijk leiden tot een ineenstorting van een grote zeestroom, met verwoestende gevolgen. Het gaat om de Atlantic meridional overturning circulation, kortweg AMOC. Dat is een zeestroom die warm water en voedingsstoffen door de Atlantische Oceaan vervoert.
Als er veel zoet water van smeltende ijskappen de Noord-Atlantische Oceaan binnenstroomt, kan deze zeestroom afzwakken en zelfs volledig instorten. Tot dusver achtten de meeste wetenschappers een dergelijke ineenstorting van de AMOC zeer onwaarschijnlijk. Ze verwachtten zeker niet dat dit al in de 21e eeuw zou kunnen gebeuren.
Groen, groot, gedurfd
Wetenschappers hebben plannen voor ambitieuze riskante projecten in de strijd tegen klimaatverandering. Hebben die enige kans van slagen?
Temperatuurdaling
Dat is nu anders. Onderzoek van oceanograaf René van Westen van de Universiteit Utrecht en zijn collega’s wijst erop dat de AMOC ergens tussen 2037 en 2064 kan instorten. De resultaten van het onderzoek moeten nog door onafhankelijke wetenschappers worden getoetst.
In 2023 voorspelden onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen eveneens dat de AMOC halverwege deze eeuw zou instorten. Zo’n ineenstorting kan grote gevolgen hebben. Het kan onder meer leiden tot een snelle zeespiegelstijging in Noord-Amerika, een plotselinge, flinke temperatuurdaling in Noord-Europa en een ernstige verstoring van de moessons in Azië.
Zoutgehalte
Pas sinds 2004 wordt de kracht van de AMOC continu gemeten. Dat is te kort om een bepaalde trend te kunnen onderscheiden van toevallige schommelingen.
Daarom gebruikten beide studies zogeheten vroege-waarschuwingssignalen (early warning signals, EWS) als leidraad voor de toekomst van de AMOC. Dat zijn factoren die verband houden met de kracht van de zeestroom, zoals de temperaturen van zeeën en het zoutgehalte van de oceaan.
EWS bieden een alternatief voor klimaatmodellen. Die hebben de kans op een ineenstorting van de AMOC lange tijd onderschat. Dat komt onder andere doordat ze niet genoeg rekening hielden met de invloed van smeltwater dat vanaf de Groenlandse ijskap de oceaan in stroomt.
Kantelpunt
De Deense onderzoekers namen historische gegevens van de temperatuur van het zeeoppervlak als indicatie voor de kracht van de AMOC. Het Utrechtse team analyseerde historische gegevens van de zoutconcentratie in de Atlantische Oceaan. Die gegevens combineerden de onderzoekers met gedetailleerde computersimulaties die ze eerder dit jaar hadden uitgevoerd.
De twee studies leverden zeer vergelijkbare voorspellingen op. Maakt dit het waarschijnlijker dat de AMOC deze eeuw instort? Ja, zegt Van Westen. Volgens hem zet het onderzoek van zijn team vraagtekens bij het standpunt dat het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) in 2019 innam in het meest recente rapport waarin dit onderwerp werd behandeld. Daarin werd een AMOC-instorting vóór 2100 ‘zeer onwaarschijnlijk’ genoemd.
‘De wetenschappelijke gemeenschap dacht vijf jaar geleden nog dat de AMOC zeer veerkrachtig zou zijn onder klimaatverandering’, zegt Van Westen. ‘Nu is ze volledig opgeschoven naar het standpunt dat de AMOC aan het wankelen is. Het kantelpunt zal ergens in de 21e eeuw worden bereikt als er geen verdere maatregelen worden genomen om klimaatverandering te beperken.’
Meer dan 10 procent kans
Volgens oceanograaf Stefan Rahmstorf van het Potsdam-Instituut voor Klimaateffectenonderzoek in Duitsland zijn er nu genoeg gegevens bekend om aan te tonen dat de AMOC de afgelopen decennia inderdaad is verzwakt. ‘Ik twijfel daar niet aan’, zegt hij.
Ook Rahmstorf acht een ineenstorting van de AMOC voor het einde van de eeuw nu waarschijnlijker dan voorheen. ‘Tot een paar jaar geleden dacht ik dat de kans daarop minder dan 10 procent was, net als het IPCC’, zegt hij. ‘Gezien het onderzoek van de afgelopen pakweg vijf jaar denk ik nu dat er meer dan 10 procent kans is.’
Rahmstorf is echter sceptisch over artikelen die beweren te kunnen voorspellen wanneer een ineenstorting mogelijk zal plaatsvinden. Er zit namelijk veel onzekerheid in het gebruik van EWS-gegevens als voorspeller van het toekomstige gedrag van de AMOC, zegt hij.
Doemscenario
Oceanograaf Sang-Ki Lee van de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration zegt dat hij zich net als zijn collega’s ‘zeer bewust’ is van recente gezaghebbende onderzoeken die een ineenstorting van de AMOC voorspellen. Maar volgens hem leunt een deel van dit onderzoek wel hevig op statistische modellen die ver van de echte situatie afstaan. ‘Ik ben geen grote fan van dit doemscenario waarbij de AMOC ineenstort’, zegt hij.
Klimaatwetenschapper Niklas Boers is net als Rahmstorf verbonden aan het Potsdam-Instituut voor Klimaateffectenonderzoek. Ook hij raakt steeds meer gefrustreerd door pogingen om een datum voor het instorten van de AMOC te voorspellen. Volgens hem zijn klimaatmodellen niet nauwkeurig genoeg en historische gegevens niet betrouwbaar genoeg om dergelijke voorspellingen te doen.
‘Doen alsof we omslagmomenten kunnen voorspellen, geeft alleen maar een heel vals gevoel van veiligheid, van zekerheid dat we het systeem echt goed genoeg begrijpen. Dat is absoluut niet het geval’, zegt Boers. ‘Vanwege deze enorme onzekerheden zouden we nog voorzichtiger moeten zijn en nog meer beperkingen moeten opleggen aan de toekomstige uitstoot van broeikasgassen.’
