Dankzij verschillende onderzoeken wordt duidelijk hoe besmettelijk het nieuwe coronavirus precies is, en wanneer iemand met covid-19 het grootste risico loopt het virus over te dragen. Daaruit blijkt dat het virus zich als een sluipmoordenaar verspreidt: het besmet veel mensen zonder dat ze het merken en als er al symptomen zijn, verschijnen die pas wanneer de piek van de besmettelijkheid al voorbij is.
Het is bekend dat sommige mensen vatbaarder zijn voor het coronavirus dan anderen. Het virus kan een gezonde volwassene van elke leeftijd in kritieke toestand brengen, zodat die de intensive care op moet. Maar het kan ook iemand besmetten zonder dat die merkbare ziekteverschijnselen krijgt. Dergelijke gevallen werden voor het eerst opgemerkt in januari in China. Het was tot dusver echter onduidelijk hoe vaak ze voorkomen.
Onderzoeksresultaten die in maart zijn gepubliceerd in Science scheppen hierover meer duidelijkheid. Jeffrey Shaman van de Columbia Universiteit in New York analyseerde met zijn collega’s het verloop van de epidemie in 375 steden in China. De analyse betrof de periode tussen 10 januari, toen de epidemie begon, en 23 januari, toen maatregelen zoals reisbeperkingen werden opgelegd.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
Het onderzoek wees uit dat 86 procent van de besmettingen ‘niet gedocumenteerd’ waren. Dat betekent dat er geen of slechts heel milde symptomen waren. De onderzoekers analyseerden tevens besmettingen bij niet-Chinezen die uit Wuhan waren geëvacueerd. Bij hen zagen ze een vergelijkbaar percentage besmettingen die niet of nauwelijks symptomen bevatten.
Drijvende kracht
Dergelijke ongedocumenteerde gevallen zijn nog altijd besmettelijk. Het onderzoek wees uit dat ze de bron waren van het leeuwendeel van de besmettingen in China, voordat daar de beperkingen werden opgelegd. Hoewel deze mensen slechts 55 procent zo besmettelijk waren als mensen met symptomen, bleken ze de bron van maar liefst 79 procent van de latere besmettingen. Dat komt simpelweg doordat mensen met ongemerkte besmettingen in de meerderheid waren, en bovendien vaker de deur uitgingen.
‘Ik denk dat de meesten van ons dit wel herkennen: wanneer je slechts milde symptomen ervaart, ga je toch gewoon verder met je dagelijkse bezigheden’, zegt Shaman. ‘Deze mensen zijn de drijvende kracht achter het virus. Zij zijn degenen die de verspreiding ervan in de hand werken.’
Ook een onderzoeksproject in Italië heeft veel symptoomloze gevallen blootgelegd. Toen alle inwoners van het stadje Vò werden getest – een van de zwaarst getroffen plekken in het land – bleek 60 procent van de positief geteste mensen geen symptomen te hebben.
Dat is weliswaar een lager percentage dan in China, maar het komt op hetzelfde neer, zegt Shaman. ‘Het is dan misschien één op tien in de ene gemeenschap, en één op vijf in de andere, maar over het algemeen zie je dat het aantal werkelijke gevallen een orde van grootte hoger ligt dan het aantal bevestigde gevallen’, zegt hij.
Ook gezonde volwassenen
De meeste mensen die ziek worden, ervaren milde, langzaam ontwikkelende symptomen, volgens de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention. Vrijwel iedereen weet dat hoesten, koorts, kortademigheid en vermoeidheid tekenen kunnen zijn van covid-19. De aandoening kan echter ook symptomen veroorzaken zoals een loopneus of verstopte neus, keelpijn, hoofdpijn, spierpijn, diarree, misselijkheid en braken.
Van de mensen die ziek worden, belandt 19 procent in een ernstige of kritieke toestand, meestal door een longontsteking. Het sterftecijfer verschilt per land. Dat hangt namelijk af van meerdere factoren, zoals de gemiddelde leeftijd van de bevolking, de kwaliteit van de zorg en de mate waarin milde ziektegevallen worden geïdentificeerd en meegeteld. In een recente publicatie wordt geschat dat 1,4 procent van de mensen met symptomatische gevallen in Wuhan is overleden.
Kinderen ontwikkelen zelden een ernstige ziekte als gevolg van het coronavirus. Het is echter een mythe dat dit ook geldt voor jonge, gezonde volwassenen. ‘Er zijn jonge mensen in de intensive care belandt’, zei Chris Witty, medisch adviseur van de Britse regering, tijdens een persconferentie op 19 maart.
Al vóór symptomen besmettelijk
Wanneer iemand eenmaal is besmet, ligt de incubatietijd meestal tussen de twee en veertien dagen. De helft van de mensen vertoont binnen vijf dagen symptomen, volgt uit onderzoek. Dit was echter berekend op basis van 181 bevestigde gevallen. Dat betekent dat besmettingen met geen of zeer milde symptomen hoogstwaarschijnlijk niet zijn meegenomen.
Zelfs mensen die wel symptomen hebben, lopen het risico om het virus onbewust te verspreiden. De resultaten van een onderzoek in China wijzen erop dat iemand vanaf ongeveer 2,5 dag voor de eerste symptomen besmettelijk is. Zo’n 15 uur voor de eerste symptomen is de besmettelijkheid maximaal.
We weten dat het coronavirus wordt verspreid door hoesten en niezen. Hoe kunnen mensen zonder symptomen het virus dan ook verspreiden?
Mensen met geen of milde symptomen kunnen een zeer grote hoeveelheid virusdeeltjes in hun bovenste luchtwegen hebben. Dat betekent dat ze het virus overdragen door te spugen, of door eerst de mond of neus en vervolgens een voorwerp aan te raken, of misschien zelfs door alleen maar te praten. En ook mensen die zich niet ziek voelen, moeten af en toe hoesten of niezen.
Zodra symptomen zich bij iemand openbaren, begint de hoeveelheid virusdeeltjes gestaag af te nemen. Diegene wordt dan steeds minder besmettelijk. Desondanks wijst onderzoek erop dat mensen het covid-19-virus tot zo’n twee weken nadat ze zijn hersteld blijven afgeven. Onderzoek wijst uit dat het dan nog altijd in hun speeksel en uitwerpselen zit. Dat betekent dat zelfs iemand bij wie de symptomen zijn verdwenen, misschien nog altijd andere mensen kan besmetten.
Dagenlang overleven
De belangrijkste besmettingsroute lijkt via door de lucht vliegende druppels. Besmette materialen kunnen echter ook een rol spelen. De meeste gezondheidsadviezen stellen dat het virus ongeveer twee uur op oppervlakken kan standhouden, zegt William Keevil van de Britse Universiteit van Southampton.
Recente experimenten wijzen er echter op dat dit een flinke onderschatting is. Daarin bleken virussen namelijk 14 uur lang op karton te overleven. Op plastic en roestvrij staal wisten ze zelfs tot drie dagen te overleven. Bovendien kan het coronavirus minstens drie uur in de lucht blijven rondhangen.
‘Dat coronavirussen dagenlang overleven op materialen die mensen aanraken, is een gevaar voor de hygiëne’, zegt Keevil. ‘Het is moeilijk om te voorkomen dat je besmette voorwerpen of oppervlakken aanraakt. Denk aan deurknoppen, bedieningspanelen, leuningen, openbare touchscreens enzovoort.’
Er is ook enig bewijs dat het virus via uitwerpselen naar de mond wordt overgedragen, zegt Elizabeth Halloran van de Universiteit van Washington. Dat benadrukt het belang van handen wassen.
Keevil adviseert om de handen regelmatig en grondig te wassen of met een alcoholische handgel te ontsmetten. Ook raadt hij aan het aanraken van de ogen, neus en mond te vermijden. ‘Dat laatste is wel extreem moeilijk, omdat mensen nu eenmaal handtastelijk zijn. Ze raken hun gezicht elk uur vele keren aan’, zegt hij.
Dit alles maakt duidelijk dat je verspreiding van het coronavirus niet voorkomt door alleen maar te adviseren dat mensen die hoesten of koorts hebben met hun familie in zelfisolatie gaan. Het virus heeft het duivelse vermogen om mensen met slechts zeer milde symptomen op te zadelen. Bovendien ligt de piek in besmettelijkheid nog voordat mensen zelf ook maar beseffen dat ze ziek zijn.
