Tot nog toe stond Archaeopteryx bekend als de vroegste fossiele vogel, maar hij lijkt nu van de troon gestoten te worden door Baminornis zhenghensis. Dit vliegende beest leefde ongeveer 150 miljoen jaar geleden.
Een 150 miljoen jaar oud fossiel uit China is mogelijk de vroegste vogel die ooit is ontdekt. Het dier had een korte staart, net zoals hedendaagse vogels. De vondst toont aan dat deze korte staarten veel eerder in de evolutie ontstonden dan tot nog toe gedacht.
Oervogels
Vogels zijn tijdens het tijdperk Jura geëvolueerd uit Theropoda, een groep dinosauriërs waartoe ook de tyrannosauriërs en velociraptors behoorden. De ‘oervogel’ Archaeopteryx, ontdekt in 1861, werd lang gezien als een van de vroegste vogels in het fossielenbestand. Maar zijn precieze plek in de evolutionaire stamboom is onduidelijk. Archaeopteryx heeft namelijk net als vogels vleugels met veren, maar lijkt verder meer op niet-vliegende theropoden. Zijn staart is bijvoorbeeld lang en reptielachtig.
(Geen) gemier
Deze maand trok een grappig nieuwtje mijn aandacht. Twee Italiaanse wetenschappers hadden maandenlang op hun knieën op de grond gezeten, turend naar ...
Het nieuwe fossiel kwam in november 2023 aan het licht, in Zhenghe-gebied in de provincie Fujian. Alleen de romp, voorpoten, bekken en een deel van de achterpoot zijn bewaard gebleven. Het dier heeft de soortnaam Baminornis zhenghensis gekregen.
Korte staart
Baminornis leefde in dezelfde tijd als Archaeopteryx, maar had net als hedendaagse vogels een korte staart. Dat stelt ons idee bij van wanneer deze evolutionaire stap werd gezet: dat gebeurde 20 miljoen jaar eerder dan we tot nog toe dachten.
‘Een korte staart wordt algemeen gezien als aerodynamisch gunstig. De kleinere staart is de grootste verandering tijdens de overgang van dinosauriërs naar vogels’, stelt paleontoloog Min Wang van de Chinese Academie van Wetenschappen, die deel uitmaakte van het team dat de vogel analyseerde.
Met een gewicht van 140 tot 300 gram was Baminornis veel kleiner dan Archaeopteryx. Het dier was ongeveer zo groot als een kwartel. Hij lijkt ook meer op moderne vogels dan Archaeopteryx, aldus Wang. Sommige lichaamsdelen, zoals de poten, lijken nog op die van de voorouderlijke dinosaurussen. Maar de anatomie van de borstkas en het bekken komt overeen met die van moderne vogels. ‘Dit laat zien dat verschillende lichaamsdelen onafhankelijk van elkaar evolueerden’, zegt Wang.
Ondubbelzinnige vogel
Van Archaeopteryx wordt gedacht dat hij alleen korte stukjes kon vliegen, zoals een fazant. Wang en zijn collega’s zeggen dat de kenmerken van Baminornis erop wijzen dat hij beter vloog dan zijn beroemde tijdgenoot. ‘Alles in acht genomen, zou ik zeggen dat Baminornis de oudste ondubbelzinnige vogelvondst is’, zegt Wang. Het team publiceerde zijn bevindingen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.
Paleontoloog Patrick O’Connor van de Universiteit van Ohio in de VS noemt het een ‘verbazingwekkend fossiel’. Hij stelt dat dit ‘het mozaïek van dinosaurus- en vogeleigenschappen in enkele zeer vroege vertegenwoordigers van de vogelachtige theropoden illustreert.’
‘Deze eerste, zeer dinosaurusachtige vogels – die een prachtige diversiteit aan vormen, groottes en eigenaardige anatomieën laten zien – worden niet tot de moderne vogels gerekend’, zegt O’Connor. ’Je zult deze zien aangeduid als ‘stamvogels of ‘vroege vogelachtige dinosaurussen’.’
