San Francisco (VS) – Prionen, bekend als misvormde eiwitten die koeien gek maken, komen ook voor in gist. De schimmel vaart er wel bij.


Gist bevat gevaarlijke eiwitten. Ze heten prionen en zijn vooral bekend als veroorzaker van de gekke-koeienziekte. De misvormde eiwitten vervormen hun normale collega's, die dan kunnen samenklonteren tot een weke sponzige massa. Gist heeft hier echter geen last van. Volgens onderzoekers van de Universiteit van Californië gebruiken schimmels prionen om bijvoorbeeld grote hitte te doorstaan. Het prion is geen misbaksel van Moeder Natuur, maar maakt deel uit van een flexibel overlevingssysteem.

Hoe kan een mislukt eiwit miljoenen jaren evolutie overleven? Het antwoord is simpel: niet. Prionen moeten wel een functie hebben. “Een normaal eiwit met een alfa-helixstructuur is gevoelig voor hoge temperaturen. Het vervormt gemakkelijk en verliest dan zijn functie”, legt in Amsterdam biochemicus prof dr Saskia van der Vies uit. “Een prion is het zelfde eiwit, maar dan met een bèta-sheetstructuur. Veel steviger.” Volgens de Californische wetenschappers kunnen gistcellen tijdelijk prionen vormen om verhoogde temperaturen te weerstaan. Als het vervolgens afkoelt, keren de prionen terug naar hun alfa-helixvorm om normaal te functioneren.

Een Zwitsers farmaceutisch onderzoeksinstituut levert meer munitie voor de boude Amerikaanse stelling. De medische wereld beschouwt prionen namelijk als bijna onvernietigbaar. De eiwitten weerstaan de gebruikelijke sterilisatiemethoden van koken en stoomsterilisatie. Slechts sterke bleekmiddelen en andere chemische troep kunnen prionen vernietigen. Ondertussen lachen de Zwitsers in hun biologische vuist. Ze ontwikkelden een speciaal eiwit, een bètabreker, dat prionen kan terugvormen tot hun alfastatus.

“Dankzij prionen kan gist zich voortdurend aanpassen aan het omringende milieu”, zegt de Californische onderzoeker Jonathan Weisman. “Deze eigenschap is erfelijk doordat schimmels prionen aan het nageslacht kunnen doorgeven.” Het systeem biedt grote voordelen boven de 'klassieke' genetische overerving. Een verandering in het DNA is niet zomaar te herroepen, waardoor schimmels voortdurend prionen zouden aanmaken, zelfs als deze niet nodig zijn. Weisman publiceerde zijn bevindingen in het januarinummer van het tijdschrift Cell. Hij suggereert dat prionen niet alleen ziek maken, maar ook gezond houden. Prionen zijn zo gek nog niet.

Gijs van Hengstum