Astronomen die een lichtflits aan de hemel zagen, dachten dat ze een explosie in het oudste bekende sterrenstelsel hadden ontdekt. Nu blijkt dat ze waarschijnlijk gefopt zijn door de glinstering van een stuk ruimteafval.
In december 2020 kondigden astronoom Linhua Jiang van de Peking-universiteit in China en zijn collega’s aan dat ze een lichtflits hadden gezien in GN-z11, het verste bekende sterrenstelsel in het heelal. We zien dat sterrenstelsel zoals het er 13,4 miljard jaar geleden uitzag. De gebeurtenis zou een explosie van hoogenergetische straling zijn, oftewel een gammaflits. Het zou daarmee de oudste gammaflits zijn die ooit was waargenomen; mogelijk het gevolg van de supernova-explosie van een reuzenster.
Astronoom Michał Michałowski van de Adam Mickiewicz-universiteit in Polen en zijn collega’s ontdekten echter dat de flits, die in 2017 verscheen, precies op een plek zat waar toevallig een stuk ruimteafval vloog. Dat ruimtepuin is afkomstig van een Russische raket die twee jaar eerder, in februari 2015, was gelanceerd.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Onwaarschijnlijkheid
Het stuk schroot, dat een gewicht heeft van ongeveer een ton, is afkomstig van de lancering van een communicatiesatelliet. Het was de bovenste trap van de raket, bekend als de Briz-M. Het onderdeel werd achtergelaten in een hoge elliptische baan rond de aarde, tussen 350 en 15.000 kilometer boven onze planeet.
Jiang zegt dat zijn team wist van het bestaan van dit object. Hij had uitgesloten dat het verantwoordelijk was voor de flits: hij meende dat het zich niet in het blikveld van hun waarnemingen bevond. ‘We ontdekten ook dat de helderheid van het ruimtepuin veel zwakker was dan de gemeten flits’, zegt hij.
Toch zijn anderen het wel degelijk eens met de bevindingen van Michałowski en zijn team. ‘Ik denk dat dit het definitieve antwoord is’, zegt natuurkundige Guy Nir van het Weizmann-instituut van Wetenschappen in Israël. Ook hij deed onafhankelijk onderzoek en concludeerde dat de ‘explosie’ in werkelijkheid door een satelliet veroorzaakt kan zijn. ‘De baan van dit stuk ruimteafval valt samen met de beelden die zij hebben gemaakt. Dat is een onwaarschijnlijke gebeurtenis, maar het is nog steeds waarschijnlijker dan een explosie van gammastraling.’
Afvalhoop
Aangezien de flits weg is en zich niet zal herhalen, zullen we waarschijnlijk nooit zeker weten wat er gebeurd is. Maar het hele voorval, waarbij honderden uren zijn besteed aan het analyseren van het licht, laat zien dat astronomen steeds vaker last hebben van satellieten en ruimteafval die hun waarnemingen beïnvloeden.
In het afgelopen jaar is het aantal actieve satellieten in een baan rond de aarde met ruwweg een derde toegenomen. Deze toename komt grotendeels door de lancering van meer dan duizend satellieten voor het satellietnetwerk Starlink van het Amerikaanse bedrijf SpaceX. Dit netwerk is ontworpen om internettoegang vanuit de ruimte te kunnen aanbieden.
Deze satellieten bevinden zich in relatief lage banen, wat betekent dat ze zich later in de nacht in de schaduw van de aarde bevinden en dus donker zijn. Andere objecten, zoals Briz-M, die in hogere banen zijn achtergelaten, zorgen de hele nacht voor grotere problemen. Die zullen tientallen jaren of zelfs eeuwen in een baan rond de aarde blijven draaien. ‘Er is daarboven een opeenhoping van vijftig jaar aan spullen’, zegt astrofysicus Jonathan McDowell van het Harvard-Smithsonian-centrum in de Verenigde Staten.
Slechts een centimeter
Planeetwetenschapper Michele Bannister van de Universiteit van Canterbury in Nieuw-Zeeland zegt dat astronomen steeds meer hinder ondervinden van ons ruimtepuin. ‘We zien nu al dat de gemeenschap dweilt met de kraan open en aanzienlijke hoeveelheden tijd kwijt is, zonder daarvoor betaald te krijgen, om deze problemen te begrijpen en te verminderen’, vertelt ze.
Nir zegt dat zelfs stukjes reflecterend ruimteschroot van slechts een centimeter groot merkbare flitsen kunnen produceren. ‘De beste schatting die we hebben is 20.000 flitsen per dag over de gehele hemel’, zegt hij, maar hij merkt daarbij op dat het werkelijke aantal ‘waarschijnlijk tien keer groter is’.
