Op dinsdag 14 maart vond in de uitverkochte Grote Zaal van TivoliVredenburg het Gala van een Krachtig Klimaat plaats, met als curator gedragswetenschapper Reint Jan Renes van de Hogeschool van Amsterdam. Hoewel de nodige doembeelden en rampscenario’s ten tonele verschenen, zat er een optimistisch randje om de avond.
De lichten gaan uit en vogelgeluiden vullen de zaal. We zien beelden van hoge bergtoppen en uitgestrekte bossen, terwijl David Attenborough ons vertelt over de wonderen van de natuur. Dan worden de beelden grimmiger en zien we het ene na het andere alarmerende nieuwsbericht. Een wereldbol draait en een klok tikt. New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen verschijnt op het toneel en heet de mensen welkom. De avond is geopend.
Een avond van uitersten
De tegenstellingen in de openingsvideo zetten de toon voor de avond: het is een avond die uitersten samenbrengt. Jong en oud, westers en inheems, sociale en natuurwetenschappen. Dat vertelt meteoroloog Helga van Leur, die samen met Jim Jansen de presentatie verzorgt. De enorme wereldbol die zij met zich mee het podium op brengt symboliseert het belang van een avond als deze. We hebben maar één aarde, daar zullen we het mee moeten doen.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
Wie kan dat beter beamen dan de man die de aarde van een afstand met eigen ogen heeft gezien? In een video vertelt astronaut André Kuipers hoe hij zweeft tussen hoop en vrees. Want ja, het gaat goed mis, maar er zijn ook veel mensen met briljante ideeën die ons kunnen redden.
Een kijkje in de keuken
De eerste schrikbarende mededeling van de avond wordt gedaan door Maarten van Aalst, hoofddirecteur van het KNMI. In een interview met Van Leur en Jansen vertelt hij dat de gevolgen van klimaatverandering steeds sneller erger worden. Beelden van ijs op Antarctica dat in een oplopend tempo afsmelt illustreren zijn verhaal. ‘We moeten klaar zijn voor een grillige toekomst’, zegt hij.
Gelukkig wordt er een hoop werk verricht, onder andere door klimaatwetenschapper Detlef van Vuuren van de Universiteit Utrecht die ons live vanuit Interlaken, Zwitserland een kijkje in de keuken geeft bij de politieke goedkeuringssessie van het nieuwste IPCC-rapport. Ook licht hij een tipje van de sluier op over de inhoud ervan. ‘Het belangrijkste punt dat uit dit rapport naar voren zal komen is de mate van urgentie waarmee we te maken hebben. Dit zou mogelijk de laatste waarschuwing van het IPCC kunnen zijn voor we over de grens van 1,5 graden heengaan.’
Na een luchtig intermezzo van cabaretier Dolf Jansen slaat het programma een andere richting in. Zichzelf begeleidend met een trommel komen klimaatactivisten Raki Ap en Chautuileo Tranamil op. Ze spreken namens de inheemse volkeren wier verhalen niet worden gehoord. ‘Slechts vijf procent van de wereldbevolking bestaat uit inheemse volkeren, maar hun levenswijze beschermt tachtig procent van de biodiversiteit’, aldus Ap. De boodschap is duidelijk: inheemse volkeren worden niet voldoende meegenomen in de strijd tegen klimaatverandering, en daar moet verandering in komen.
Het grootste probleem
Het samenbrengen van uitersten is duidelijk te zien in het volgende duo dat het podium betreedt: voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging Aniek Moonen en schrijver en oud-politicus Jan Terlouw. Zij 25 jaar, hij 91. Maar allebei even bezorgd over klimaatverandering. Terlouw noemt het zelfs ‘het allergrootste probleem dat de mensheid ooit heeft gehad. Groter dan de pestepidemie, groter dan de Tweede Wereldoorlog.’
Volgens Moonen is het daarom nu de taak aan gedragswetenschappers om ons te vertellen hoe we in een recordtempo de nodige gedragsverandering in kunnen zetten en de samenleving mee kunnen krijgen. ‘Behandel deze klimaatcrisis alsof je leven ervan afhangt, want dat doet ‘ie’, zo eindigt ze treffend het gesprek. Het duo verlaat onder luid applaus het podium.
Een regenbui op een gloeiende plaat
Wat volgt is een indrukwekkende monoloog van Guus Dix, socioloog aan de Universiteit Twente en klimaatactivist bij Extinction Rebellion, waarin hij onder andere bespreekt hoe wanhopig hij raakte toen hij leerde over het klimaatprobleem. Zangeres Tet Koffeman volgt hem op met een ontroerende a capella vertolking van het lied Mother Earth van Neil Young.
Dan is het tijd voor wat optimisme. Volgens gedragswetenschapper Ellen van der Werff van de Rijksuniversiteit Groningen en ecoloog en politicoloog Patrick Huntjens van Hogeschool Inholland is het mogelijk om als samenleving de krachten te bundelen en te werken aan een transitie naar een circulaire samenleving, in plaats van op de overheid te wachten. ‘We zijn samen geen druppel op een gloeiende plaat, maar een regenbui’, aldus Huntjens.
Een gelijksoortige boodschap komt van Marije Klomp, programmadirecteur duurzaamheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen, en chemisch datawetenschapper Jeroen Jansen van diezelfde universiteit. ‘Iedereen kan vanuit zijn eigen discipline bijdragen aan verduurzaming. Iedereen is nodig om een duurzame omslag te maken.’ Het moge duidelijk zijn: hoewel er genoeg redenen zijn om pessimistisch te zijn, is de hoop nog niet verloren.
Op dinsdag 14 maart 2023 stonden topwetenschappers op het podium van TivoliVredenburg, Utrecht om duiding te geven aan de huidige klimaatcrisis. Onder leiding van presentatoren Helga van Leur en Jim Jansen betraden het podium: Maarten van Aalst, Heleen de Coninck, Dolf Jansen, Raki Ap, Chautuileo Tranamil, Jan Terlouw, Aniek Moonen, Loes Kreemers, Carlijn Kappers, Guus Dix, Tet Koffeman, Extinction Rebellion en Scientist Rebellion, Ellen van der Werff, Patrick Huntjens, Jeroen Jansen, Marije Klomp, Frank Goethals van Studio Tegenwind, Dilara Bilgiç en Reint Jan Renes.
Benieuwd naar hoe deze bijzondere avond eruit zag? Bekijk hier de aftermovie.
