Buitenaards leven is een fascinerend idee dat veel mensen bezighoudt. Dirk Schulze-Makuch, hoogleraar astrobiologie aan de Technische Universiteit van Berlijn, doet er onderzoek naar. ‘Als er al buitenaards intelligent leven is, is het nog maar de vraag of dat het wil dat wij het zullen ontdekken.’
Wat is leven eigenlijk?
‘Dat is een moeilijke vraag. Er is geen formule van leven. Ik hanteer zelf drie voorwaarden: het moet zich kunnen voortplanten, het wordt beschermd tegen de buitenwereld door ten minste zoiets als een membraan en het moet energie produceren zodat het iets kan doen.
Leven ontdekken is sowieso moeilijk. Leven gebruikt processen die we uit de scheikunde kennen. Dan is het de vraag of een verschijnsel leven is of slechts een freaky chemische reactie.
Mieren zijn magnifieke navigators
Mieren zijn in staat tot verbazingwekkende navigatieprestaties. Misschien kan waardering hiervoor helpen om deze insectensoorten te behouden.
We moeten een beetje af van de gedachte die leven vereenzelvigt met het leven op aarde. Wellicht zijn er op andere planeten andere bouwstoffen dan koolstof, water en zuurstof. De eerste twee miljard jaar was er ook geen zuurstof op aarde. Wel microben die methaan produceren. Die bestaan vandaag de dag nog, in de magen van koeien en in moerassen. En water is vooral een stof waar andere stoffen in kunnen oplossen, maar of het handig is om een organisme op te bouwen? Mijn favoriete stof is methanol, daar zit al koolstof in en het heeft ook wat eigenschappen van water.’
Hebben we al iets van buitenaards leven op aarde ontdekt?
‘In 1996 claimde ruimtevaartorganisatie NASA dat ze tekenen van leven had ontdekt op de Martiaanse meteoriet ALH84001, maar die claim is controversieel. Ik denk dat het goed mogelijk is dat die meteoriet een geval van gefossiliseerd leven was. Maar het blijft ingewikkeld, het is een steen van vier miljard jaar oud.’
Zijn er tekenen van buitenaards leven in de kosmos?
‘Er zijn enkele plekken waar leven goed mogelijk zou kunnen zijn. De Jupitermaan Europa en de Saturnusmaan Enceladus hebben oceanen van water, onder een dikke laag ijs. De Jupitermaan Titan heeft zelfs een dampkring en meren van ethaan en methaan. Op Venus zou er een vorm van leven in de wolken kunnen zitten, dat afstamt van microben, uit de tijd dat er nog water over het oppervlak van de planeet stroomde.
Maar de meest waarschijnlijke plek waar we leven kunnen vinden is Mars. Tot vier miljard jaar geleden waren daar oceanen en later op zijn minst meren. In de loop der tijd werd het kouder. Het leven heeft zich toen wellicht teruggetrokken in meer beschermde gebieden, zoals in lavagrotten, diep in de grond, of in zoutrotsen. Maar het leven kan ook on hold zijn. Microben kunnen ook sporen vormen, net als paddenstoelen, dat is een overlevingsmechanisme. Het leven verkeert dan in een slaapstand.’
Is er leven mogelijk op de planeten buiten ons zonnestelsel, de exoplaneten?
‘Er zijn al superaardes ontdekt – rotsachtige planeten die zich op bewoonbare afstand van hun moederster bevinden – waar mogelijk leven zou kunnen zijn. Maar we weten er nog maar heel weinig van. Daar leven ontdekken, red je niet met een telescoop. Je kunt er niet een satelliet naartoe sturen, die als een mug om de planeet draait. Je zult er gewoon moeten landen en ter plekke onderzoek doen, en dan nog is het moeilijk.
Ik zeg altijd tegen mijn studenten dat je als je wilt bewijzen dat er buitenaards leven is, je er dicht bij moet komen en persoonlijk moet worden omdat veel mensen het pas zullen geloven als de alien terugzwaait en hallo zegt.
Ik zou het persoonlijk eng vinden als wij de enige levenden zouden zijn in het heelal met die ontelbare hoeveelheid planeten. Misschien is er out there wel intelligent leven, maar is het zeldzaam.’
Waarom zou intelligent leven in het heelal zeldzaam zijn?
‘Op onze planeet heeft het vier miljard jaar geduurd om van microbiologisch leven tot intelligent leven te evolueren. Wij mensen zijn de enige levenden op de planeet die technologie gebruiken. Kijk naar andere intelligente dieren als octopus, walvis en kraai. Die zijn er ook al heel lang, maar hebben geen technologie ontwikkeld. Misschien is de mens wel een freak of nature die tot intelligent leven is geëvolueerd.’
Hoe staat het met signalen van buitenaardse intelligentie?
‘Daar is nog geen bewijs voor. Er was ooit veel opwinding over het zogeheten Wow!-signaal, maar dat kon nooit worden opgelost. Net als het signaal van de zogenoemde little green men, dat uiteindelijk van een neutronenster bleek te komen. Als er al buitenaards intelligent leven is, is het nog maar de vraag of dat wil dat wij het zullen ontdekken.’
Is het mogelijk dat er leven van een andere planeet naar aarde komt?
‘Theoretisch is dat mogelijk tussen de aarde en zijn twee buurplaneten, Venus en Mars. Dit wordt ‘panspermia’ genoemd. De komst van leven van buiten ons zonnestelsel is onwaarschijnlijk. Als er al iets van buiten komt, zal het eerder op Jupiter of de zon vallen, die hebben veel meer aantrekkingskracht dan de aarde.’
NASA kijkt nu zorgvuldig naar zogenoemde uap’s, ongeïdentificeerde luchtfenomenen. Wat vindt u van dat soort verschijnselen?
‘Ze verdienen onderzoek en we moeten dat doen met een open blik. Ook als het geen buitenaardse wezens zijn, kan dat onderzoek ons veel leren over vreemde fenomenen in onze atmosfeer waar we nog niet bekend mee zijn.’
Wat gaat ons helpen buitenaards leven te vinden?
‘Ruimtemissies. Mars is de waarschijnlijkste plek om buitenaards leven te vinden en het is bovendien dichtbij. Veel hangt af van of de politiek bereid is geld te investeren. Als wij hier op onze kont blijven zitten, gaan we buitenaards leven niet ontdekken.’
