De overblijfselen van tientallen versterkte nederzettingen, gebouwd vóór de aankomst van Europeanen, zijn gevonden in een relatief afgelegen gebied van de Amazone. Het lijkt erop dat alleen al in het zuidelijk deel van het Amazone-oerwoud een miljoen mensen woonden voor 1500 n.Chr. – een stuk meer dan onderzoekers voorheen aannamen.
‘Het grootste deel van het Amazone-oerwoud is nog niet archeologisch verkend’, zegt Jonas De Souza van de universiteit van Exeter, Engeland. ‘Hoe meer gebied we verkennen, hoe meer we inzien dat verschillende delen van het rivierbekken intensiever bewoond waren dan we dachten.’
Geen fantasie
De eerste Europeanen die naar het Amazone-oerwoud afreisden deden verslag van wijdverspreide nederzettingen, inclusief steden en wegen. Later werden die verslagen afgedaan als fantasieën. Eeuwenlang was het heersende beeld van het Amazone-oerwoud dat het grotendeels een ongerepte wildernis was voordat Columbus en andere Europeanen er arriveerden. Men veronderstelde dat er in het gehele Amazone-bekken maar ongeveer anderhalf tot twee miljoen mensen leefden.
'Als maaltijdbezorger heb je je te voegen naar de algoritmes'
Arbeidsrechtspecialiste Jana Retkowsky onderzocht het werk van maaltijdbezorgers. 'Door het algoritme worden ze als robots.'
Dankzij de ontbossing van de laatste jaren kwamen de sporen bloot te liggen van uitgebreide oude nederzettingen, zoals grote zogeheten grondwerken. Onder grondwerken verstaan archeologen in dit geval versterkte nederzettingen, maar ook cirkels van heuveltjes waar wegen samenkwamen en geometrisch gevormde aardophopingen – waarschijnlijk religieuze centra. Het lijkt er nu op dat het hele rivierbekken misschien wel tien miljoen mensen huisvestte voordat de Europeanen arriveerden, waarvan een miljoen mensen het zuidelijk deel van het Amazone-oerwoud bewoonden. De meesten van hen gingen dood door ziektes en genocide. Vervolgens verzwolg het oerwoud het bewijs. ‘We hebben ons idee over de bewoning van het Amazone-oerwoud veranderd’, zegt De Souza.
Hooglanden
Tot nu toe is al het bewijs van vroegere bewoning echter gevonden in de vruchtbare uiterwaarden bij de grote rivieren. In de hooglanden, die niet regelmatig overstromen en bekendstaan als terra firme zijn slechts enkele archeologische vondsten gedaan.
Daarom besloten De Souza en zijn collega’s naar een terra firme te kijken in het bekken van de Tapajós-rivier, bijna 2000 kilometer stroomopwaarts vanaf de monding van de Amazone. Zowel oostelijk als westelijk van dit gebied zijn archeologische vindplaatsen, maar van dit gebied zelf was nog niets bekend.
Door satellietbeelden te doorzoeken identificeerde het team 81 archeologische vindplaatsen van de tijd voordat Columbus’ Amerika ontdekte, variërend van gehuchten tot grote versterkte nederzettingen en wegen. De grootste vindplaats strekte zich uit over een gebied van twintig hectare. Het team bezocht vierentwintig van die vindplaatsen om te bevestigen dat ze inderdaad uit de tijd van voor Columbus stammen. Ze zijn één plek aan het uitgraven, die van tussen 1410 en 1460 n.Chr. dateert.
Oorspronkelijke bewoners
De bevindingen suggereren dat er verschillende nederzettingen waren in een brede strook van het zuidelijke Amazone-oerwoud. De gevonden grondwerken vertonen overeenkomsten in bouwtraditie, maar er zijn ook veel lokale verschillen, zegt De Souza. Dat laatste suggereert dat er veel verschillende culturen aanwezig waren in de tijd dat de grondwerken gebouwd werden. Bij één vindplaats lijken de lokale mensen afstammelingen te zijn van degenen die een nabij gelegen grondwerk bouwden in de tijd van voor Columbus. De meeste inheemse volkeren zijn echter verdreven.
De bevindingen ondersteunen het idee dat de Amazone veel dichter bewoond was dan men lang dacht. ‘We kunnen niet zeggen dat de hele Amazone dichtbevolkt was, maar sommige gebieden in elk geval wel’, zegt De Souza.
De boeren uit de tijd van voor Columbus werkten op een minder destructieve manier dan moderne boeren. Ze maakten wel gebieden vrij door begroeiing weg te hakken of te verbranden, maar ze plantten ook veel fruit- en notenbomen. In 2017 werd ontdekt dat deze bomen vandaag de dag nog steeds volop aanwezig zijn rondom archeologische vindplaatsen (Science, http://doi.org/cmt2).
‘De zuidelijke en zuidoostelijke oevers van de Amazone zijn ook de plekken waar ik de meeste gedomesticeerde soorten in de bossen gevonden’, zegt Carolina Levis van het Nationaal Instituut voor Amazone Onderzoek in Manus, Brazilië. ‘De nieuwe bevindingen komen dus goed overeen met die van mij.’