Göttingen, D – Een nieuwe opname van een verre quasar toont de rol van de zwaartekracht bij kosmische botsingen.
Met een speciale camera in de Europese Kueyen-telescoop in Chili verkregen Duitse astronomen een helder beeld van de omgeving van een verre quasar. Deze felle stralingsbron bevindt zich op tien miljard lichtjaar van de Zon. De astronomen zagen daardoor de verre quasar vijf miljard jaar na de Oerknal, die vijftien miljard jaar geleden plaatsvond.
De nieuwe opname – scherper gemaakt met speciale software – toont opmerkelijke structuren in de nabijheid van de verre quasar. Daarmee ondersteunt de afbeelding de hypothese dat de activiteit van een quasar samenhangt met de zwaartekrachtswerking tussen sterrenstelsels.
Quasars (quasistellaire objecten) zijn vergelegen energierijke objecten. Er zijn er meer dan vijftienduizend bekend. Ze bevinden zich in het hart van verre sterrenstelsels. Astronomen denken dat quasars bestaan uit superzware zwarte gaten waarin alsmaar materie valt. De enorme energie die daarbij vrijkomt, zorgt ervoor dat het verre sterrenstelsel er vanaf de Aarde uitziet als een ster. De kern in de Melkweg is niet zo actief, vermoedelijk bevindt zich onvoldoende materie in de nabijheid van het zwarte gat daar.
Mogelijk zorgt de invloed van de zwaartekracht van nabije sterrenstelsels voor de voeding van de quasar in HE 1013-2316 met materie.
Een zwart gat kan in honderd miljoen jaar tijd wel jaarlijks tien zonnemassa's opslorpen. Het grootste deel van die massa zijn vermoedelijk gas en stof die het zwarte gat te dicht naderen. Een belangrijke vraag met betrekking tot quasars is derhalve de herkomst van al die massa die in de kern moet eindigen. Mogelijk zorgen naburige sterrenstelsels voor verstoringen in een sterrenstelsel met een quasar. De getijdenkrachten die zo'n naburig sterrenstelsel uitoefent op de aanwezige stof en lichte materie verzekert de actieve kern van nieuwe aanvoer van materie. Dezelfde getijdenkrachten kunnen ook materie uit het sterrenstelsel wegslingeren.
Doorgaans geeft een quasar zoveel energie af, dat daardoor objecten in de nabijheid daarvan niet zichtbaar zijn. Ze worden gewoon overstraald. Niettemin zijn de Duitse astronomen erin geslaagd om herkenbare beelden van de omgeving van deze quasar te krijgen. In de nieuwe opname komen lange stromen materie voor die vermoedelijk door de getijdenkrachten uit het sterrenstelsel zijn geslingerd. Deze staarten strekken zich van de quasar uit naar het noordoosten en naar het zuidoosten. De ene staart heeft een afmeting van meer dan honderdvijftig lichtjaren. Dat is vijftig procent langer dan de diameter van de Melkweg. In de met de computer scherper gemaakte afbeelding is een zustersterrenstelsel zichtbaar op twintigduizend lichtjaar van de quasar. Mogelijk dat dit stelsel de getijdenkrachten opwekt.
Recente waarnemingen van dichterbij gelegen quasars lieten zien dat quasars vooral voorkomen in elliptische sterrenstelsels. Numerieke simulaties laten zien dat dergelijke sterrenstelsels kunnen ontstaan door opeenvolgende versmeltingen van spiraalstelsels. Het VLT-beeld van een quasar kan mogelijk een snapshot zijn van dat miljoenen jaren durende proces waarin sterrenstelsels in elkaar opgaan.
Erick Vermeulen
