Uit genetisch onderzoek is gebleken dat de recente gevallen van apenpokken buiten Afrika allemaal verwant zijn aan elkaar. Dat wijst erop dat het verantwoordelijke virus al sinds 2017 onder mensen rondgaat.
De variant van het apenpokkenvirus die verantwoordelijk is voor de huidige wereldwijde uitbraak gaat waarschijnlijk al jaren onder mensen rond. Dat volgt uit onderzoek naar het DNA van het virus. Het virus is dus vermoedelijk niet recent van dieren op mensen overgesprongen.
‘Het patroon dat we zien, wijst op aanhoudende overdracht van mens op mens sinds ten minste 2017’, stelt virologen Áine O’Toole en Andrew Rambaut van de Universiteit van Edinburgh in het Verenigd Koninkrijk in een eerste rapport.
Dossier: Zo sport je slimmer
In het dossier 'Zo sport je slimmer' duiken we diep in sportkwesties. Ontdek wat de slimste manier is om fit(ter) te worden.
Onopgemerkt
Apenpokken circuleert al jaren onder dieren in sommige Afrikaanse landen. Daar springt het virus af en toe over op mensen. Het lijkt erop dat de verspreiding van mens op mens in Afrika jarenlang onopgemerkt is gebleven, zegt viroloog Emma Hodcroft van de Universiteit van Bern in Zwitserland.
Ergens dit jaar verspreidde het virus zich naar Europa en andere continenten. Op 8 juni waren besmettingen met apenpokken vastgesteld bij meer dan 1100 mensen in 29 landen, waaronder 54 in Nederland en 24 in België. De meeste gevallen doen zich voor bij mannen die seks hebben met mannen.
Uit genetisch onderzoek blijkt dat de apenpokkenvirussen die verantwoordelijk zijn voor deze recente gevallen nauw verwant zijn aan virussen die tussen 2017 en 2019 zijn gedetecteerd in een klein aantal gevallen in Israël, Nigeria, Singapore en het Verenigd Koninkrijk.
DNA-letters
Vergeleken met deze eerdere gevallen bevatten de nieuwe virussen tot wel 47 veranderingen in het DNA. Dat is een onverwacht hoog aantal, aangezien wetenschappers tot dusver dachten dat apenpokken langzaam evolueert – met ongeveer één mutatie per jaar.
Lees ook: Apenpokken: wat weten we erover en kan het een pandemie veroorzaken?
Opvallend is dat bij 42 van deze 47 veranderingen de DNA-letters TT veranderd zijn in TA, of GA in AA. Dat is het soort veranderingen dat veroorzaakt wordt door een groep menselijke enzymen, APOBEC3 genaamd. Deze enzymen helpen ons lichaam zich tegen virussen te verdedigen door mutaties in het virus-DNA te veroorzaken.
‘Als deze APOBEC3-bewerkingen indicatief zijn voor replicatie in de mens in tegenstelling tot een andere gastheersoort, dan zou dit bevestigen dat deze hele groep virussen voortkomt uit een menselijke epidemie die in 2017 uitbrak’, verklaarden O’Toole en Rambaut op 5 juni in een update van hun rapport.
Afwijkende gevallen
Op 3 juni meldden de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention dat drie van de tien daar onderzochte apenpokkenvirussen weliswaar een beetje afwijkend waren, maar nog steeds verwant waren aan het virus van 2017. Deze drie virussen werden gevonden bij mensen die in 2021 of 2022 naar verschillende landen in Afrika en het Midden-Oosten waren gereisd.
De drie afwijkende gevallen zouden het gevolg kunnen zijn van onafhankelijke gevallen waarbij het virus van een dierlijk reservoir op mensen is overgesprongen. Maar omdat ze ook veel APOBEC3-achtige mutaties hebben, is een logischere verklaring dat apenpokken zich sinds 2017 op grote schaal onder mensen in Afrika heeft verspreid.
Minder sterk
Verrassend genoeg zijn de huidige virussen niet geëvolueerd om sterker te zijn en zich beter te kunnen verspreiden in mensen. Ze zijn misschien zelfs minder sterk dan de virussen uit 2017, aangezien ze veel mutaties hebben verzameld die waarschijnlijk schadelijk voor ze zijn.
Hoewel dit geruststellend klinkt, moeten we er niet van uitgaan dat apenpokken niet zal evolueren om zich beter te kunnen verspreiden onder mensen. Als we het virus daar de kans toe geven, kan dat wel degelijk gebeuren, zegt Hodcroft.
‘Het is veel beter voor ons om er alles aan te doen om te voorkomen dat we het antwoord op die vraag te weten komen’, zegt ze. ‘Hoe minder een virus in een gastheer circuleert, hoe minder kans het heeft op dat soort aanpassingen.’
Tot nu toe hebben de gevallen van apenpokken een mild ziektebeeld opgeleverd. Maar dit kan veranderen als het apenpokkenvirus kinderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem begint te besmetten, zegt Hodcroft. ‘Ik denk niet dat er reden tot paniek is. Ik denk dat dit iets is wat we absoluut onder controle kunnen krijgen. Maar dit is wel iets wat we serieus moeten nemen. We willen dit niet te veel op zijn beloop laten omdat we nu eenmaal klaar zijn met virussen.’
