Wereldwijd lijden ruim tweehonderd miljoen mensen aan schistosomiasis, veroorzaakt door een parasitaire platworm. De Utrechtse chemicus Eric Vermeer promoveerde op een nieuwe detectie-methode voor een snellere diagnose van deze ziekte.
De ziekte schistosomiasis, ook bekend als bilharzia, is een ernstige parasitaire infectie, veroorzaakt door een platworm die in de menselijke bloedvaten leeft. Aangezien hij wel een centimeter groot kan worden, is de parasiet met het blote oog zichtbaar. Het gaat om een tweeslachtige soort, waarbij de mannelijke worm om de vrouwelijke worm gevouwen ligt. “Grote boosdoeners zijn echter de gigantische hoeveelheden eitjes die de vrouwelijke wormen produceren”, vertelt Vermeer (28). Deze eitjes kunnen kleine bloedvaten verstoppen, waardoor organen niet meer goed functioneren. Daarnaast verzwakt de gastheer doordat zijn afweersysteem constant strijd moet leveren tegen de worm.
Bij de huidige, nogal omslachtige, detectiemethoden zoekt men naar eitjes in de ontlasting of urine. Doordat het aantal uitgescheiden eitjes sterk schommelt, is dit geen betrouwbare methode. Een alternatief is het aantonen van specifieke antistoffen tegen de parasiet in het bloed van de patiënt. Een van de belangrijkste antigenen van de worm is het CAA (circulerend anodaal antigeen) dat een koolhydraatketen bevat die sterke afweerreacties veroorzaakt bij een besmet persoon. Vermeer heeft in het laboratorium kleine stukjes van de CAA-suikerketen nagemaakt en aangetoond dat het afweersysteem deze synthetische antigenen ook daadwerkelijk herkent. Dankzij het onderzoek van Vermeer kan men nu een gevoelige en specifieke diagnose-methode ontwikkelen. Om zeker te weten of iemand besmet is, volstaat dan het afnemen van een buisje bloed.
Tegen de ziekte is nog geen vaccin beschikbaar, omdat de worm de meest spectaculaire stealth-technieken gebruikt. Zo verwerkt de worm materiaal van de gastheer in zijn eigen oppervlak om onzichtbaar te blijven voor het menselijk afweersysteem. Er ontstaat dan ook geen volledige resistentie tegen schistosomiasis. Mensen kunnen steeds opnieuw besmet raken door geïnfecteerd rivierwater. Zonder behandeling met chemotherapie kan de worm wel tien jaar in het lichaam aanwezig blijven. In Egypte, waar men in oude mummies al sporen van de worm vond, is zo’n dertig procent van de bevolking besmet. Daarom krijgt iedereen jaarlijks een kuur tegen deze parasiet.
Softies? Sneeuwvlokjes? Niks daarvan – Gen Z is superkrachtig, zegt deze neurowetenschapper
Niks sneeuwvlokjes. Volgens neurowetenschapper Eveline Crone zijn hedendaagse jongeren juist sterk in een extreem ingewikkelde tijd.
In Nederland ontstaat pas de laatste jaren belangstelling voor een goede detectie-methode voor deze tropische ziekte. “Steeds meer mensen reizen naar exotische vakantiebestemmingen. Wanneer ze dan met vage klachten zoals koorts, diarree of nachtzweten terugkomen, denkt de huisarts meestal niet meteen aan schistosomiasis”, legt Vermeer uit. Soms loopt een patiënt wel een jaar rond, voordat duidelijk is waardoor hij zich ziek voelt. Een snelle en gevoelige detectie-methode is daarom een eerste vereiste voor een goede behandeling.
Op dit moment is de nieuwe diagnose-techniek nog in het experimentele stadium. Daardoor zijn de gebruikte stoffen erg duur en is de procedure nog ingewikkeld. Vermeer werkt bij zijn nieuwe werkgever het Leids Universitair Medisch Centrum inmiddels druk verder aan een vervolgonderzoek. “Binnenkort hopen we op grotere schaal te gaan werken, dan wordt de methode vanzelf goedkoper en eenvoudiger.”
Stefan Verhaegh
