Astronomen hebben een ver sterrenstelsel ontdekt met een extreem heldere kern. Het is het helderste object dat ooit is waargenomen. De bron van de heldere straling is een superzwaar zwart gat dat met een recordsnelheid materie oppeuzelt.
Astronomen ontdekten het sterrenstelsel, genaamd J0529-4351, in 1980. Maar het duurde nog ruim veertig jaar totdat astronomen zich realiseerden dat dat oplichtende puntje aan de hemel een zogeheten quasar is: een sterrenstelsel met in het midden een superzwaar zwart gat, omringd door materie die extreem helder licht uitzendt. ‘Dit is het helderste object in het waarneembare heelal’, zegt Christian Wolf, astronoom aan de Australische Nationale Universiteit, die het onderzoek leidde.
J0529-4351 is zo helder dat computerprogramma’s in die hemelwaarnemingen speuren naar nieuwe quasars dachten dat het een nabijgelegen ster was. Pas vorig jaar ontdekten astronomen tijdens het analyseren van de beelden van een Australische telescoop dat J0529-4351 een quasar is die op maar liefst 12 miljard lichtjaar afstand staat. Zelfs in sterrenkundige termen is dat niet bepaald om de hoek. Dat we dit object zo duidelijk op aarde kunnen waarnemen, betekent dat het extreem helder licht uitzendt.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
De gulzigste
De helderheid van een quasar wordt veroorzaakt door een superzwaar zwart gat met daaromheen een grote schijf van stof en gas die geleidelijk het gat in wordt gezogen. Het materiaal in de schijf is zo heet dat het zichtbaar licht en andere straling uitzendt. Quasars behoren tot de helderste objecten aan de hemel. Daardoor zijn ze vanaf de aarde waarneembaar, zelfs als het sterrenstelsel waar ze deel van uitmaken miljarden lichtjaren ver weg staat.
Quasars behoren tot de extreemste objecten in het heelal. En J0529-4351 is de extreemste tot nu toe. De drijvende kracht achter deze quasar is een zwart gat met een massa van 17 miljard zonnen. Elke dag verorbert dit zwarte gat de hoeveelheid materie van één zon. Die gulzigheid maakt het het snelst groeiende zwarte gat dat tot nu toe is waargenomen.
De helderste
De materie die al kolkend in dit superzware zwarte gat verdwijnt, vormt een gloeiende schijf die meer dan 500 biljoen keer zo fel straalt als de zon. Die hete schijf heeft een diameter van zeven lichtjaar – ongeveer 15.000 keer de afstand van de zon tot de planeet Neptunus. Daarmee is het misschien wel de grootste schijf in het heelal.
Het is geen toeval dat de helderste quasar ook de gulzigste is. Uit eerdere waarnemingen bleek al dat de snelst groeiende quasars ook de helderste zijn. Het opschrokken van materie lijkt gepaard te gaan met het uitzenden van veel licht en straling.
Behalve dat de quasar records breekt, kunnen dergelijke objecten astronomen ook iets vertellen over hoe superzware zwarte gaten en hun omringende sterrenstelsels zijn ontstaan in het vroege heelal. Maar die kennis is niet de belangrijkste drijfveer voor Wolf. ‘Ik vind het gewoon leuk’, zegt hij in het persbericht van de betrokken Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ‘Gedurende een paar minuten per dag voel ik me weer als een kind dat naar schatten zoekt, en nu kan ik alles wat ik sindsdien heb opgestoken inbrengen.’
