Een analyse van duizenden cognitieve tests uitgevoerd door chimpansees onthult dat de hoeveelheid toeschouwers de prestaties van de apen beïnvloedt. Is een taak makkelijk, dan doen de apen het slechter naarmate er meer mensen aanwezig zijn. Maar is de taak moeilijk, dan doen ze het juist beter bij een groot publiek.
Als mensen weten we maar al te goed: een verwachtingsvol publiek kan voor een druk zorgen die je prestaties beïnvloedt. Dat kan zowel positief als negatief zijn. Het blijkt dat dit ook geldt voor onze nauwe verwanten, de chimpansees.
Cijfervolgorde
Bioloog Christen Lin van de Kyoto-universiteit in Japan voerde samen met zijn collega’s tests uit op een groep van zes chimpansees. Ze lieten de apen, die in het primaatonderzoeksinstituut van de universiteit verbleven, zes jaar lang drie verschillende opdrachten uitvoeren die varieerden in moeilijkheid.
‘Bij mannen ruikt het meer naar kaas, bij vrouwen naar ui’: verrassende verhalen over microben
Ze zitten op je neus, op je bord, in je darmen, onder je voeten. Te klein om met het blote oog te zien, met oneindig veel en ...
Bij de eerste opdracht verschenen de cijfers 1 tot 5 op willekeurige locaties op een scherm. De chimpansees moesten de cijfers in de juiste volgorde aanraken. Als dat lukte, werden ze beloond met een snack.
De tweede opdracht leek op de eerste, maar dan met cijfers die niet allemaal opeenvolgend waren. De chimpansees moesten bijvoorbeeld de cijfers 1, 3, 5, 7, 11 en 15 van laag naar hoog aanwijzen om een snoepje te krijgen.
De derde en moeilijkste opdracht bestond eruit dat de cijfers van het scherm verdwenen zodra de apen het eerste cijfer aanraakten. Ze moesten dus de locaties van alle cijfers onthouden, zodat ze die alsnog in de juiste volgorde konden aanwijzen.
De apen werden zes jaar lang duizenden keren getest, waarbij de grootte van hun publiek varieerde. Soms was er één aanwezige, soms tot wel acht. Soms kenden de apen de toeschouwers al, en soms kwamen er nieuwe mensen kijken.
Motiverende stressfactor
Wanneer de opdracht makkelijk was, deden de chimpansees het slechter wanneer er meer mensen toekeken. Maar bij de moeilijkste opdracht deden ze het alle zes beter naarmate het publiek groeide. De onderzoekers publiceerden deze vondst in het wetenschappelijk tijdschrift iScience.
‘We waren verrast toen we ontdekten dat de chimpansees beter presteerden op het moment dat er meer mensen aanwezig waren. We verwachtten dat de apen juist sneller afgeleid zouden raken wanneer er meer mensen toekeken’, zegt Lin. ‘Het zou kunnen dat de mensen die toekijken bij de makkelijkste taak de apen inderdaad afleiden, maar dat diezelfde toeschouwers bij een moeilijke taak een stressfactor vormen die de apen motiveert om beter te presteren.’
Maatschappelijke druk
Ook onderzoeksteamlid Shinya Yamamoto was verbaasd over de resultaten. ‘Meestal wordt de invloed van een publiek op prestaties bij mensen toegeschreven aan onze maatschappij, die gedicteerd wordt door het idee dat een goede reputatie belangrijk is. Dit zou zo’n publiekseffect een uniek menselijk fenomeen maken. Maar ons onderzoek laat zien dat dit effect mogelijk al eerder is ontstaan bij een gemeenschappelijke voorouder, zonder dat hier een samenleving aan te pas kwam die zulk gedrag voorschreef.’
Psycholoog Miguel Llorente van de Universiteit van Girona in Spanje oppert om in de toekomst te onderzoeken in hoeverre individuele persoonlijkheden van chimpansees bepalend zijn voor de mate waarin een publiek hun prestaties beïnvloedt. ‘Het zou ook fascinerend zijn om te onderzoeken wat voor invloed een publiek van chimpansees zou hebben op het gedrag van andere chimpansees. Met zulk onderzoek zouden we beter kunnen begrijpen hoe de dynamiek tussen verschillende chimpansees in een natuurlijke sociale context werkt. Hiermee zouden we de resultaten mogelijk breder kunnen trekken, zodat we iets kunnen zeggen over het aangeboren gedrag van chimpansees.’
