Het was een gruwelijk tafereel. Er stroomde nog steeds bloed uit de ernstige verwondingen, hoewel het ontzielde lichaam al enkele uren open en bloot in de Senegalese savanne lag.
Een West-Afrikaanse chimpansee genaamd Foudouko was vermoord door leden van zijn eigen groep. Ze sloegen hem met stenen en stokken, stampten op hem en aten van zijn vlees.
Dit is een van slechts negen bekende gevallen waarin een groep chimpansees een van hun eigen volwassen mannetjes gedood heeft. Primatologen beschreven de moordpartij in een publicatie in het International Journal of Primatology.
‘Bij mannen ruikt het meer naar kaas, bij vrouwen naar ui’: verrassende verhalen over microben
Ze zitten op je neus, op je bord, in je darmen, onder je voeten. Te klein om met het blote oog te zien, met oneindig veel en ...
Moordpartijen binnen een groep zijn zeldzaam, maar bieden een waardevol inzicht in het gedrag van chimpansees. Je ziet bijvoorbeeld hoe ze coalities smeden, zegt Michael Wilson van de universiteit van Minnesota. ‘Waarom zijn deze coalities soms succesvol, maar vaak ook niet? Die vraag raakt de kern van de spanning tussen conflict en coöperatie, die centraal staat in het leven van chimpansees – en dat van mensen.’
Gewoonlijk leven chimpansees in groepen met meer volwassen vrouwtjes dan mannetjes, maar in de groep waarin de moord plaatsvond, was dat andersom. ‘Voor elk vrouwtje waren er bijna twee mannetjes. Dat versterkte de concurrentie voor reproductie behoorlijk, wat een belangrijke factor lijkt te zijn’, zegt Wilson.
Jill Pruetz van Iowa State University, die deze groep van chimpansees in het zuidoosten van Senegal al sinds 2001 bestudeert, beaamt dat. Zij oppert dat de invloed van de mens mogelijk de oorzaak is van de scheve verhouding tussen mannetjes en vrouwtjes die aan de moord ten grondslag lag. In Senegal worden chimpanseevrouwtjes illegaal gevangen genomen om jongen te baren die als huisdier verhandeld kunnen worden.
Machtsverlies
Dertien jaar geleden regeerde Foudouko over een van de chimpanseeclans die bestudeerd werden in het Fongoli Savanna Chimpanzee Project. Als alfamannetje gedroeg hij zich ‘als een soort tiran’, zegt Pruetz.
Foudouko verwierf zijn alfastatus in zijn late tienerjaren en regeerde samen met zijn rechterhand Mamadou, het bètamannetje van de groep. In 2007 raakte Mamadou ernstig gewond, waardoor hij wekenlang afgezonderd van de groep leefde. Na zijn terugkeer was hij verzwakt en kreeg hij een lagere rang in de sociale hiërarchie toebedeeld.
Omdat Foudouko de alliantie met zijn verzwakte partner onderhield, werd hij verbannen en uiteindelijk verdrongen door de anderen. Hij leefde jarenlang alleen in de marge van de chimpanseegemeenschap en werd door de onderzoekers maar een of twee keer per jaar geobserveerd.
De chimpanseegroepen in Fongoli leiden een tamelijk geïsoleerd bestaan. Daarom moest Foudouko zich wel weer bij de groep voegen, wilde hij nog een partner kunnen vinden. In 2013 herwon Mamadou zijn status als bètamannetje; zijn broer David had de positie als alfa overgenomen. Ze accepteerden Foudouko’s terugkeer, al joegen andere leden van de groep hem van tijd tot tijd weer weg.
‘Op dat moment waren er vijf jonge mannetjes die allemaal carrière maakten in de hiërarchie. Zij waren niet van plan om Foudouko weer op te nemen’, zegt Pruetz. ‘Hij wilde juist terugkeren in een hoge rang, uiteindelijk een domme zet van zijn kant.’
Schreeuwen en gillen
Op een dag, vroeg in de ochtend, hoorden Pruetz en haar team luide schreeuwen en gillen uit de nabijgelegen slaapnesten van de chimpansees. Bij zonsopgang troffen ze Foudouko dood aan, hevig bloedend door een beet uit zijn rechtervoet. Hij had ook een flinke jaap in zijn rug en een gescheurde anus. Later bleek hij ook twee gebroken ribben te hebben. Volgens Pruetz is Foudouko overleden aan interne verwondingen of doodgebloed door de wond aan zijn voet.
Foudouko had ook wonden aan zijn vingers. Die zijn waarschijnlijk veroorzaakt toen chimpansees ze tussen hun tanden hielden om zijn armen uit te strekken en hem vast te houden tijdens de aanval, zegt Pruetz.
Na zijn dood bleef de bende Foudouko’s lichaam mishandelen, door er stenen naar te gooien en erin te prikken met stokken, zijn ledematen te breken, erin te bijten en uiteindelijk wat van het vlees te eten.
‘Het opvallende was dat het vrouwtje dat het lichaam het meeste kannibaliseerde, de moeder is van de twee mannetjes die het hoogst in rang zijn, terwijl haar zonen de enigen waren die het lichaam niet agressief bejegenden’, zegt Pruetz. Mamadou probeerde zijn oude partner zelfs nog te wekken, voegt ze eraan toe.
‘Begrijpen chimpansees wat de dood inhoudt? Dat is moeilijk te zeggen’, aldus Wilson, die chimpansees bestudeert in Oost-Afrika. ‘Het is onwaarschijnlijk dat ze weten dat ze polsslag of adem moeten controleren om te weten of iets dood is. Vandaar dat ze op hun slachtoffers blijven slaan, zelfs als ze al dood zijn. Maar het kannibaliseren was uitzonderlijk.’
Na Foudouko’s dood is Mamadou uit de groep gezet door dezelfde jonge mannetjes die zijn voormalige bondgenoot aanvielen, vertelt Pruetz. ‘Ze gedragen zich net zoals toen Foudoko in de groep probeerde terug te komen. De geschiedenis herhaalt zich’, zegt ze.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: