Niet alleen mensen, maar ook chimpansees kunnen vaardigheden van elkaar overnemen die ze zichzelf niet kunnen aanleren. Dat heeft gedragsbioloog Edwin van Leeuwen van de Universiteit Utrecht aangetoond. Met een internationaal team van onderzoekers ontdekte hij dat chimpansees van een getrainde soortgenoot kunnen leren om een ingewikkelde puzzel op te lossen.
In hoeverre leren dieren in het wild van elkaar?
‘Dieren leren simpel gedrag van elkaar, zoals waar eten is. Chimpansees lijken ook complexer gedrag met gereedschap van elkaar te leren, zoals het kraken van noten of het gebruiken van stokken om termieten te vangen. Dat gaat via sociaal leren, waarbij het gedrag van soortgenoten wordt afgekeken en nagedaan.
Sinds ongeveer tien jaar zijn er biologen die denken dat dieren al het gedrag dat ze van andere dieren leren, ook uit zichzelf hadden kunnen uitvinden. Er zou wel wat sociale invloed zijn, waarbij ze iets dat ze bij andere dieren zien sneller proberen, maar ze zouden uiteindelijk enkel dingen leren die ze ook zelfstandig kunnen uitvinden.’
Mieren zijn magnifieke navigators
Mieren zijn in staat tot verbazingwekkende navigatieprestaties. Misschien kan waardering hiervoor helpen om deze insectensoorten te behouden.
Jullie hebben echter aangetoond dat chimpansees wel degelijk van soortgenoten iets kunnen leren wat ze zelf niet kunnen. Hoe hebben jullie dat gedaan?
‘We hebben bij twee verschillende groepen chimpansees in een opvangcentrum in Zambia een puzzeldoos neergezet met daarin pinda’s die ze konden zien en ruiken. Om die te bemachtigen, moesten ze eerst een van de houten ballen halen die wij in het bos verspreid hadden. Vervolgens moesten ze de uitsparing in de doos vinden waar de bal in moet. Die zat in een la die na het openen door een veer terugschoot. Om de beloning te krijgen, moesten ze de la dus openhouden en de bal in de uitsparing doen.’
Lukte het de chimpansees om de puzzeldoos op te lossen?
‘Ze gingen ermee aan de slag en probeerden van alles. Ze onderzochten de doos, probeerden de ballen op te eten en sloegen ermee tegen de box en op de la. Maar ze kwamen er niet achter hoe het moest. De puzzel was zo lastig, dat ze die niet zelf konden oplossen.’
Van wie leerden de chimpansees de oplossing?
‘We hebben in elke groep één redelijk hooggeplaatst en pienter vrouwtje gekozen. In de chimpansee-hiërarchie zullen namelijk alleen de hogergeplaatsten zoiets als eerste doen. Vervolgens liet een verzorger herhaaldelijk aan deze vrouwtjes zien hoe je de pinda’s uit de puzzeldoos krijgt. Zodra deze vrouwtjes het door hadden, werden de puzzeldozen weer in de verblijven van de twee groepen geplaatst. Na twee maanden wisten in totaal 14 van de 66 chimpansees via sociaal leren de puzzeldoos op te lossen.’
Hoe weet je zeker dat ze de oplossing van soortgenoten geleerd hebben?
‘We keken of en bij wie de chimpansees meekeken. Er waren geen dieren die de puzzel oplosten zonder af te kijken. Alleen chimpansees die soortgenoten het een paar keer zagen doen, losten de puzzel daarna zelf op. Dat toont aan dat de dieren ook vrij moeilijke taken, die ze zelf niet kunnen uitvinden, van elkaar kunnen leren. Het is dus goed mogelijk dat ook het noten kraken en het vissen naar termieten in het wild is ontstaan door sociaal leren.’
Gaat dit onderzoek verder?
‘We zijn dit onderzoek nu aan het uitbreiden naar meer groepen. Koningin Máxima zei ooit: ‘Dé Nederlander bestaat niet.’ Dat geldt ook voor chimpanseegroepen. Sommige groepen zijn sociaal tolerant, sommige totaal niet en sommige zitten daartussenin. Ik wil onderzoeken of die sociale verschillen invloed hebben op hoe snel de chimpansees van elkaar leren. Snel van elkaar kunnen leren, kan namelijk een evolutionair voordeel zijn.’
Edwin van Leeuwen is universitair docent diergedrag en cognitie aan de Universiteit Utrecht en werkt sinds 2007 bij het opvangcentrum in Zambia, dat een van de grootste ter wereld is. Dit onderzoek is gepubliceerd in Nature Human Behaviour.
