Een stukje bot uit een grot in Rusland speelt de hoofdrol in misschien wel hét archeologische verhaal van het jaar. Het bot behoorde lang geleden toe aan een oermens met een neanderthaler als moeder en een denisovamens als vader. ‘Denny’ is de enige eerste-generatie hybride mens die ooit is gevonden.
‘Mijn eerste reactie was ongeloof’, zegt Viviane Slon van het Max Planck-instituut voor evolutionaire antropologie in het Duitse Leipzig.
De vondst is ofwel een verbluffende meevaller, of een aanwijzing dat verschillende mensachtigen vaker samenkwamen dan we dachten. Het kan zelfs suggereren dat uitgestorven groepen zoals de neanderthalers niet massaal stierven, maar door onze soort werden geabsorbeerd.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
In de prehistorie zijn leden van onze soort gekruist met ten minste twee andere soorten oermensen: de neanderthalers en de mysterieuze denisovamensen, die alleen bekend zijn van bot- en tandfragmenten ontdekt in de denisovagrot in Rusland. Neanderthalers en denisovamensen hadden ook intersoortelijke seks, en denisovamensen droegen bovendien genen van andere, niet-geïdentificeerde mensachtigen.
Men dacht dat deze kruisingseffecten zeldzaam waren. ‘De waarschijnlijkheid van het daadwerkelijk vinden van een [eerste generatie, red.] hybride is altijd als extreem laag beschouwd’, zegt Katerina Harvati-Papatheodorou van de universiteit van Tübingen in Duitsland.
Een stukje bot
Een paar jaar geleden vonden archeologen een 90.000 jaar oud botfragment in de Denisovagrot. Samantha Brown, destijds van de universiteit van Oxford, ontdekte dat het botfragment van een mensachtige kwam. Dat zag ze door eiwitten te onderzoeken die in het bot bewaard waren gebleven. Haar team gaf de mensachtige de bijnaam ‘Denny’. Gebaseerd op de structuur van het bot, stierf Denny op 13-jarige leeftijd.
Slon en haar collega’s hebben het DNA van Denny nu onderzocht en ontdekt dat Denny een vrouw was – en dat ze een verbazingwekkende afkomst had. Haar DNA was bijna 50:50 neanderthaler en denisovamens, op een opvallende manier gerangschikt. Ons DNA zit in gepaarde strengen in onze cellen, zogeheten chromosomen, met van elke ouder één. In het geval van Denny had elk paar één neanderthaler- en één denisova-chromosoom, met zeer weinig menging. Ze was de dochter van ouders van verschillende soorten.
Denny’s mitochondriaal DNA – het DNA in de energiecentrales van de cel, dat kinderen enkel van hun moeder erven – is neanderthaler-DNA. Dat betekent dat haar moeder Neanderthaler was en haar vader denisovamens.
Deskundigen waar New Scientist contact mee opnam, accepteren de bevinding allemaal. ‘Er lijkt helemaal geen onzekerheid te zijn’, zegt Pontus Skoglund van het Francis Crick Institute in Londen.
Denny is een raadsel, zegt Harvati-Papatheodorou. ‘Omdat haar overblijfselen bestaan uit een niet-identificeerbaar botfragment, is het erg moeilijk om iets te zeggen over haar dagelijks leven, activiteiten, gezondheid of levensonderhoud.’
Vrij kruisen
Van slechts 23 oermensachtigen is de volgorde van het genoom bepaald. Toch is Denny niet de eerste met recente voorouders van verschillende soorten. Er is ook ‘Oase 1’, een lid van onze soort die 37.000 jaar geleden leefde in wat nu Roemenië is. Oase 1 had slechts vier tot zes generaties eerder een neanderthaler-voorouder.
Als intersoortelijke seks zeldzaam was, hadden we deze individuen niet zo gemakkelijk moeten vinden, zegt Svante Pääbo, ook van het Max Planck-instituut voor evolutionaire antropologie. ‘Het suggereert dat deze groepen, als ze elkaar ontmoetten, tamelijk met elkaar gemengd waren.’
Dit betekent niet dat neanderthalers en denisovamensen voortdurend samen nakomelingen voortbrachten. Hun genomen laten zien dat ze van ‘behoorlijk verschillende populaties’ zijn, zegt Pääbo. Ze bewoonden afzonderlijke gebieden – de neanderthalers leefden in Europa, de denisovamensen in Oost-Azië – en ontmoetten elkaar af en toe aan de grenzen. Hij zegt dat de Denisovagrot ‘een uniek gebied was waar ze elkaar ontmoetten, en dan hadden ze geen vooroordelen tegen elkaar.’
Geen geweld
‘Het bewijs groeit dat het kruisen van verschillende menselijke afstammingen vaker voorkomt dan eerder werd gedacht’, beaamt Harvati-Papatheodorou. Ze hadden een goede reden. ‘Menselijke groepen waren erg klein en kwetsbaar voor drastische sterfte,’ zegt ze. Het kruisen kan een goede manier zijn geweest om een partner te vinden.
Pääbo betoogt dat toen de moderne mens zich uitbreidde van Afrika naar Europa en Azië, zij zich vaak mengde met neanderthalers en denisovamensen. Dit zou de reden kunnen zijn waarom deze groepen zijn verdwenen. ‘Neanderthalers en denisovamensen zijn mogelijk niet met geweld uitgestorven, maar opgenomen in de moderne menselijke populaties.’
Het is een mogelijkheid, maar we kunnen het niet zeker weten, zegt Joshua Akey van de Princeton University in New Jersey. ‘Hoewel deze studie consistent is met het idee van assimilatie, sluit dit niet een ingewikkelder combinatie van factoren uit, waaronder concurrentie.’
Het onderzoek verscheen in Nature.