Bonobo-apen kunnen hun emotionele uitingen doelgericht inzetten om te bereiken wat ze willen. Twee groepen volwassen apen in Congo vertoonden kinderlijk gedrag om getroost te worden na een gevecht.
Een pruillip opzetten, blijven jammeren of een flinke driftbui opvoeren: het zijn enkele van de waarnemingen die onderzoekers deden bij bonobo’s nadat ze hadden gevochten. Toekijkende soortgenoten kwamen de apen vervolgens troosten, waardoor ze niet snel opnieuw werden aangevallen. Troost verzacht niet alleen het leed, maar versterkt ook de sociale verbintenis. Deze bevindingen werden gepubliceerd in Philosophical Transactions of the Royal Society B Biological Sciences.
Psychologe en onderzoeker Zanna Clay bestudeerde samen met collega’s van de Durham-universiteit in het Verenigd Koninkrijk veertig bonobo’s verdeeld over twee groepen in Kinshasa in de Democratische Republiek Congo. Hier bevindt zich de enige bonobo-opvang ter wereld, waar primatologen van heinde en verre naar afreizen om de soort te bestuderen.
‘Ik probeer robots te ontwikkelen die ook echt een nieuwe stap maken’
Hoe werkt vliegen? Dat lijkt een simpele vraag, maar voor luchtvaarttechnicus en bioloog David Lentink is het een levenslange zoektocht.
De onderzoekers maakten video-opnames, foto’s en observeerden de groepen gedurende meer dan achthonderd uur. Ze turfden het aantal conflicten, de soorten signalen die de apen na het conflict afgaven, en hoe de aanwezige bonobo’s in de vijf minuten na het conflict reageerden. De signalen sorteerden ze in drie groepen: kinderlijk (bijvoorbeeld een pruillip), onderdanig of agressief. Daarna noteerden ze bij welk signaal de aap het meeste troost kreeg.
Uitingen met een doel
Lang dachten wetenschappers dat mensapen geen controle hebben over hun emotionele uitingen. Maar op basis van het verzamelde materiaal concluderen de onderzoekers dat de uitingen niet alleen laten zien hoe de bonobo’s zich voelen, maar dat de apen ze ook flexibel en strategisch kunnen inzetten om hun sociale doelen na te streven.
Een voorbeeld hiervan is een bonobo die na een conflict in elkaar duikt op de grond. Tegelijkertijd kijkt hij goed om zich heen, terwijl hij afgezonderd van de groep blijft liggen. Zodra een andere aap naar hem toekomt en tegen hem aan komt staan, staat hij weer op en lopen ze samen terug richting de andere bonobo’s.
Dit soort reacties komen overeen met een andere onverwachte observatie: de bonobo’s lijken zich bewust te zijn van het publiek. Wanneer er meer toeschouwers aanwezig waren bij een gevecht, vertoonden de bonobo’s ook meer kinderlijk gedrag om aandacht te vragen.
Bovendien blijkt dat de signalen van het slachtoffer andere apen ertoe aanzet om troost te bieden. ‘Het troosten van een gestrest slachtoffer zagen we lang als een vorm van empathie die moet ontstaan bij de toeschouwer’, zegt Zanna Clay, co-auteur van het onderzoek in een persbericht van de universiteit. ‘Ons onderzoek laat daarentegen zien dat het slachtoffer met strategisch gebruik van deze signalen dit soort reacties kan aanwakkeren.’
Evolutionair belang
Bonobo’s lijken met het inzetten van emoties dus veel op mensen, benadrukken de onderzoekers. Ook mensen kunnen hun uitingen zo aanpassen dat hun emoties duidelijker overkomen. Zelfs in situaties waar de emoties hoog oplopen. Wetenschappers onderzoeken dit fenomeen om een beter beeld te krijgen van de evolutie van het communiceren van emoties.
Primatoloog Frans de Waal, die niet betrokken was bij dit onderzoek, noemt het strategisch gebruik van dit soort signalen ‘inderdaad goed mogelijk’. De universiteitshoogleraar van de Universiteit Utrecht observeerde zelf ook soortgelijk gedrag bij chimpansees.
‘Hoe bewust ze dit allemaal doen is onbekend. Het kan ook een reflectie zijn van wat gewerkt heeft in het verleden. Maar dat het uitdrukken van emoties een strategisch element heeft, is heel waarschijnlijk’, aldus De Waal.