Toxicoloog Majorie van Duursen onderzocht ruim driehonderd vrouwen voor wie het moeilijk is om zwanger te worden. Ze ontdekte bij al deze vrouwen hormoonverstorende chemicaliën rondom de eicellen. Deze stoffen zitten in producten zoals plastics en cosmetica.
Hoeveel vrouwen ondervinden problemen met zwanger worden?
‘Eén op de zes stellen ondervindt vruchtbaarheidsproblemen. De oorzaak kan liggen bij de vrouw, bij de man of bij allebei. Naar mannelijke vruchtbaarheid wordt veel onderzoek gedaan, maar naar de vrouw veel minder. Het is namelijk veel lastiger te onderzoeken. Bij mannen kun je in een spermamonster kijken of er genoeg zaadcellen zijn en of de vorm in orde is. Maar bij vrouwen moet je in het lichaam de eierstokken onderzoeken.’
U deed dat en ontdekte dat door de mens gemaakte chemicaliën de eierstokken verstoren. Hoe hebt u dat aangetoond?
‘We onderzochten 185 Zweedse vrouwen en 148 Estse vrouwen die een vruchtbaarheidsbehandeling ondergingen. We hebben de vloeistof rondom hun eicellen, in de eierstokken, getest op de aanwezigheid van 59 chemicaliën waarvan we al wisten dat ze hormoonverstorend zijn. In alle gevallen werden verstorende stoffen gedetecteerd. 11 stoffen werden zelfs bij meer dan 90 procent van de vrouwen aangetroffen.
Duurzame methode moet meer plastic recyclebaar maken
Scheikundige Ina Vollmer heeft een nieuwe, revolutionaire techniek ontwikkeld waarmee plastic kan worden gerecycled.
We hebben vervolgens ook gekeken hoe de eierstokken functioneerden. Al deze vrouwen ondergingen een ivf-behandeling, waardoor hun eierstokken veel eicellen zouden moeten produceren. Als er veel verstorende stoffen aanwezig waren, reageerden de eierstokken minder goed op de behandeling. Kort gezegd: hoe meer chemische stoffen, hoe minder eicellen.
Ook hebben we gekeken of de behandeling tot een zwangerschap kon leiden. Daar was ook een verband: meer chemische stoffen, minder succesvolle zwangerschappen.’
Om wat voor stoffen gaat het?
‘We hebben gekeken naar weekmakers, die gebruikt worden om plastic zacht te maken en als geurdrager in cosmetica. Maar ook naar parabenen, die in cosmetica zitten als antischimmelmiddel. En naar PFAS: hardnekkige chemische stoffen die, omdat ze niet afbreken, zich opstapelen in ons lichaam.’
Hoe komen vrouwen in aanraking met die stoffen?
‘Parabenen dringen door in je huid en je ademt ze in, bijvoorbeeld bij het gebruik van cosmetica en deodorant. Stoffen die in plastics zitten krijg je binnen via je voedsel, bijvoorbeeld doordat je eten in plastic verpakkingsmateriaal zit.
PFAS zitten eigenlijk overal in de voedselketen, omdat ze niet afbreken. Fabrieken stoten PFAS uit, waarna ze in het water en de lucht terechtkomen. Via het milieu belanden deze stoffen in het eten van bijvoorbeeld vissen, koeien en kippen – en komen ze uiteindelijk ook op ons bord terecht.’
Wat kunnen vrouwen doen om minder verstorende chemicaliën binnen te krijgen?
‘Je kunt proberen parfums, luchtverfrissers en cosmetica met deze stoffen te vermijden, je plasticgebruik te verminderen en geen eten op te warmen in plastic magnetronbakjes. Maar aan PFAS ontkom je niet. Ze zijn overal.
Het is dan ook niet eerlijk om deze last bij de vrouw neer te leggen. Overheid en industrie moeten hier wat aan doen. Ja, natuurlijk kun je zelf kiezen welke producten je gebruikt, maar om blootstelling echt te voorkomen, moet het gebruik van deze hormoonverstorende stoffen veel beter gereguleerd worden. Op Europees niveau worden er wel stappen genomen, bijvoorbeeld om alle PFAS te verbieden, maar dat gaat erg langzaam.’
Het onderzoek is gedaan met Zweedse en Estse vrouwen. Is het in Nederland en België anders?
‘Dat zou ik graag willen uitzoeken. We zijn in contact met ivf-klinieken om ook in Nederland een onderzoek op te zetten.’
CV Majorie van Duursen
Majorie van Duursen is hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze staat aan het hoofd van het Europees wetenschappelijk consortium FREIA, dat het verband tussen hormoonverstorende chemicaliën en vruchtbaarheid onderzoekt. De resultaten van het onderzoek verschenen in vakblad Environmental Research.
