Staat rode reuzenster Betelgeuze op ontploffen? Een fikse afname in de helderheid van de ster wees op een mogelijk op handen zijnde supernova-explosie. Nu blijkt echter dat de ster de afgelopen tijd niet bijster veel koeler is geworden. Als dat echt zo is, dan laat het vuurwerk nog even op zich wachten.
Eigenlijk is het antwoord op de openingsvraag van dit stukje gewoon ‘ja’. Allerlei metingen laten onomstotelijk zien dat Betelgeuze aan zijn laatste levensfase is begonnen. Ergens in de komende 100.000 jaar zal een grandioos kosmisch vuurwerk het definitieve einde van de reuzenster inluiden. Maar ja, ‘ergens in de komende 100.000 jaar’ kan morgen zijn, maar ook over 100.000 jaar.
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Titaniumoxide
Eind 2019 registreerden astronomen een ongewoon sterke daling in de hoeveelheid sterlicht dat Betelgeuze uitstraalde. De ster verloor 40 procent van zijn gebruikelijke helderheid. Mogelijk was heet materiaal uit het binnenste van de ster aan het oppervlak gekomen en vervolgens afgekoeld. Als dat inderdaad het geval was, dan zou de supernova-explosie weleens op het punt van beginnen kunnen staan.
Inmiddels is de rode reus weer (iets) in helderheid toegenomen en komen onderzoekers met een alternatieve verklaring voor de dimming. Astronomen Emily Levesque van de Universiteit van Washington en Philip Massey van het Lowell-observatorium in het Amerikaanse Flagstaff denken dat de dimming het gevolg kan zijn van door de ster zelf uitgestoten stof.
De astronomen komen tot deze verklaring nadat ze de temperatuur van de ster hadden gemeten. In het spectrum van het licht van Betelgeuze keken ze naar ‘gaten’ die het gevolg zijn van absorptie door titaniumoxide. Dit molecuul houdt zich op in de bovenste laag van koele sterren en blokkeert bepaalde lichtfrequenties. De gaten die zo in het spectrum ontstaan, kun je gebruiken om de temperatuur van de ster uit te rekenen.
Afschudden
Wat blijkt? De gemiddelde oppervlaktetemperatuur van Betelgeuze was op 14 februari 2020 zo’n 3325 graden Celsius. Dat is slechts 50 tot 100 graden koeler dan de temperatuur die een groep onderzoekers, waaronder ook Levesque en Massey, maten in 2004 – lang voordat de ster in helderheid begon af te nemen.
De recente dimming van Betelgeuze moet dus wel een andere oorzaak hebben. Levesque en Massey zoeken die in een fenomeen dat wel vaker optreedt bij rode reuzen. Om de zoveel tijd schudden die namelijk een gedeelte van hun buitenste lagen van zich af.
‘Rode reuzen doen dit om de haverklap; het is een normaal deel van hun levenscyclus’, zegt Levesque in een persbericht. ‘Ze verliezen van tijd tot tijd materiaal van hun oppervlak en dat condenseert vervolgens rond de ster in de vorm van stof. Terwijl het stof afkoelt en verstrooit, absorberen de stofdeeltjes een gedeelte van het licht dat onze kant op komt.’
Verbod
Als deze nieuwe analyse klopt, dan moet het wel heel raar lopen wil Betelgeuze binnenkort ontploffen. Maar van uitstel komt in dit geval geen afstel. In het heelal geldt voorlopig geen vuurwerkverbod. We zullen alleen wat meer geduld moeten hebben.
