Een beetje onderzoeker in de natuurwetenschap en techniek maakt een scherp onderscheid tussen techniek en ethiek. 'Wij' scheppen kennis en maken techniek en 'zij' moeten maar zien wat er met die kennis en techniek gebeurt in de wereld. Als er mogelijk negatieve kanten zitten aan een nieuwe technologie, dan is het goed om dat uit te zoeken en vervolgens beleid te ontwikkelen om die negatieve kanten in te dammen, maar dat heeft geen invloed op de manier waarop wij die technologie ontwikkelen. Wij zijn immers objectieve en neutrale wetenschappers.


Zo zit de wereld echter niet in elkaar. Wetenschap – ook bètawetenschap – en techniek zijn normatief. In de huidige samenleving zijn wetenschappelijke kennis en techniek bij uitstek sturingsinstrumenten waarmee individuen en de maatschappij worden gestuurd en bestuurd. ICT, biotechnologie, nanotechnologie, cognitiewetenschappen – en alle mogelijke combinaties daarvan die de komende decennia worden ontwikkeld – bepalen voor een belangrijk deel hoe mensen met elkaar omgaan. Niet alleen juristen en ethici maken wetten en beschrijven gedragsregels, ook techniekontwikkelaars doen dat impliciet.

Dat geeft natuurwetenschappers en techniekontwikkelaars de verantwoordelijkheid om in een vroeg stadium van hun werk na te denken over de ethische, juridische en sociale gevolgen van datgene waar zij mee bezig zijn. Gedurende het hele proces van ontwikkeling van kennis en techniek moeten zij die gevolgen serieus nemen. Achteraf nog aanpassen wat in de ontwikkelfase is ingebakken blijkt vaak onmogelijk of erg duur. Zij moeten daarom het ontwerp van een bepaalde techniek zodanig aanpassen dat de techniek beter zal 'landen' in de maatschappij en niet (al te) veel negatieve toepassingen zal toestaan.

'Technology assessment' zou een geïntegreerd onderdeel moeten zijn van wetenschap en technologie-ontwikkeling en bètaonderzoeksinstituten en technologiebedrijven moeten hun organisatie en processen daar dan ook op inrichten.

Bert-Jaap Koops
Hoogleraar regulering van technologie
Tilburg Institute for Law, Technology, and Society