Het Belgische vaginale microbioomproject Isala heeft de burgerwetenschapsprijs van de Europese Unie gewonnen. Meer dan 3000 mensen met een vagina deden tot nu toe mee aan het grootste onderzoek naar het vaginale microbioom ter wereld. Het project heeft de rol van tien belangrijke vaginale bacteriën in kaart gebracht.
Isala is de eerste winnaar van de nieuwe burgerwetenschapsprijs van de EU, de European Union Prize for Citizen Science. Burgerwetenschap is een manier van wetenschappelijk onderzoek doen waarbij burgers actief betrokken worden. De jury was onder de indruk van de goede communicatie tussen wetenschappers en burgers bij Isala. Mensen die niet meededen aan het project kunnen de resultaten van het onderzoek ook volgen. Zo staan er onder andere bacteriepaspoorten op de website van Isala die uitleggen wat de aanwezigheid van bepaalde bacteriën betekent voor de gezondheid van de vagina.
Vaginaal microbioom
Zo’n zes jaar geleden begon het idee achter Isala vorm te krijgen in het hoofd van microbioloog Sarah Lebeer van de Universiteit van Antwerpen. Na eerdere onderzoeken naar gezonde bacteriën in de neus, wilde ze nu een project opzetten voor het in kaart brengen van het vaginale microbioom van gezonde vrouwen. Het microbioom is de gemeenschap bacteriën, virussen, schimmels en andere micro-wezens die op of in een bepaalde plek van het lichaam aanwezig is. Het microbioom van de vagina was tot dan toe voornamelijk in kaart gebracht door te kijken naar de vagina’s van vrouwen die in het ziekenhuis lagen, en dus vaak gezondheidsproblemen hadden of zwanger waren.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
Melkzuur
Het project startte op 24 maart 2020. Vanaf dat moment konden burgers zich aanmelden om mee te doen aan het onderzoek. Binnen enkele uren was het doel van 200 deelnemers gehaald, tien dagen later stond de teller op 5.528 deelnemers, die allemaal een bemonsteringskit toegestuurd kregen. Uiteindelijk zijn 3.332 monsters teruggekomen naar Isala.
Die duizenden staaltjes van het vaginale microbioom zijn door het lab-team van Isala deels op kweek gezet, om grotere hoeveelheden bacteriën te krijgen voor identificatie. Een ander deel is geanalyseerd met DNA-technieken.
Op de website van Isala staan tot nu toe tien ‘paspoorten’ van bacteriën die vaak gevonden werden in de monsters. In zo’n paspoort staat een overzicht van wat er op dit moment in de wetenschap bekend is over de soort, inclusief ontdekkingen gedaan tijdens het Isala project, en op welke plekken van het lichaam de soort nog meer te vinden is. Vooral melkzuurproducerende soorten waren talrijk.
Probiotica en taboes
De onderzoekers van Isala hopen door hun onderzoek te kunnen ontdekken hoe een gezond vaginaal microbioom eruitziet, hoe verschillende bacteriën samenwerken en hoe artsen een verstoord microbioom kunnen herstellen. Uiteindelijk moeten artsen dan vaginale klachten, zoals vruchtbaarheidsproblemen en vaginose, aan kunnen gaan pakken met probiotica. Dat is medicatie die bestaat uit levende, ‘goede’ bacteriën. De resultaten van het Isala project helpen te bepalen wat die goede bacteriën zijn, en hoeveel je van welke soort moet hebben, zodat de juiste probiotica gevonden kan worden.
Maar de onderzoekers van Isala willen meer bereiken dan onderzoeksresultaten in een lab. Ze willen mensen meer grip geven op hun eigen vaginale gezondheid en het taboe rond het onderwerp doorbreken. Daarvoor hebben ze onder andere kaartjes met gespreksstarters in de kits gestopt die ze toestuurden naar de burgerwetenschappers. Die gespreksstarters, die een aanzet geven voor gesprekken over bijvoorbeeld menstruatie en voorbehoedsmiddelen, staan ook op de website.
Doorsnee bevolking
‘Wij werken in het Erasmus ook met het microbioom’, zegt gynaecoloog Sam Schoenmakers van het Erasmus Medisch Centrum. ‘Zo bieden wij de ReceptIVFity test aan, waarmee vrouwen die IVF overwegen kunnen zien hoe hun microbioom hun kansen op zwangerschap beïnvloedt. Maar Isala bereikt veel meer mensen, en ook echt een doorsnee van de bevolking. Dat is het mooie aan burgerwetenschap. Als je zo’n onderzoek in het ziekenhuis op wilt zetten, kost het jaren om zo veel data te verzamelen. En de uitvoering van Isala is ook echt goed. Die kits zagen er gebruiksvriendelijk uit en de informatievoorziening achteraf is erg mooi.’
Aan de gewonnen European Union Prize for Citizen Science zit een geldbedrag van 60.000 euro vast. Er lopen ondertussen ook zusterprojecten van Isala in onder andere Zwitserland, Kameroen en Peru.
