Bacteriedodende virussen kunnen helpen om antibioticaresistente superbacteriën te bestrijden. Sinds een wetswijziging in 2019 is deze aanpak in België bij meer dan honderd mensen getest.
In België worden steeds vaker bacteriedodende virussen, ook wel bekend als fagen, gebruikt om antibioticaresistente infecties te behandelen. Inmiddels hebben daar meer dan honderd mensen een faagtherapie gekregen. Dit kon dankzij de soepelere regelgeving, die het voor artsen makkelijker maakt om deze behandeling voor te schrijven.
‘Faagtherapie wordt inderdaad steeds gebruikelijker, althans in België’, zegt Jean-Paul Pirnay, viroloog aan het Militair Hospitaal Koningin Astrid in Brussel. ‘We hebben faagbehandelingen gegeven aan iets meer dan honderd patiënten.’
Kunnen fagen helpen in de strijd tegen antibioticaresistentie?
Faagtherapie kan de toegenomen antibioticaresistentie het hoofd bieden. Deze kleine virussen kunnen specifieke bacteriën doden.
Pirnay zegt dat zijn team al deze gevallen gaat analyseren en de resultaten binnenkort zal publiceren. ‘Op het eerste gezicht zou ik zeggen dat er in ongeveer 70 procent van de gevallen een klinische verbetering is’, zegt hij. ‘Let wel, de meeste van deze patiënten waren wanhopig nadat antibiotica niet werkten.’
Terreuraanslag
In een recent gepubliceerd onderzoek hebben Pirnay en collega’s een van deze gevallen gedetailleerd beschreven. In maart 2016 raakte een 30-jarige vrouw zwaargewond bij een zelfmoordaanslag op de luchthaven van Brussel. Ondanks de antibiotica die ze kreeg toen ze werd opgenomen in het Erasmusziekenhuis in Brussel, raakten haar wonden geïnfecteerd. Hierdoor konden ze niet genezen.
Enkele maanden later hadden de intensieve antibioticabehandelingen ernstige bijwerkingen veroorzaakt, maar was de infectie nog altijd niet genezen. De belangrijkste boosdoener was een bacterie genaamd Klebsiella pneumoniae. Dit type is resistent tegen bijna alle medicijnen.
Een van de artsen, Anaïs Eskenazi, besloot faagtherapie te proberen. Een monster van de bacterie werd naar het Eliava-Instituut in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië, gestuurd om een faag te vinden die de bacterie kon doden. Het Eliava-Instituut gebruikt al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw faagtherapieën om infecties te behandelen.
Nadat ze zo’n faag hadden gevonden, maakte het instituut aanpassingen aan het virus om het nog beter te maken in het doden van de bacterie. De therapie was klaar voor gebruik in november 2016, maar werd opgeschort omdat sommige artsen zich zorgen maakten over de veiligheid en werkzaamheid. ‘Destijds was er heel weinig wetenschappelijke literatuur over het gebruik van fagen, behalve dan uit landen waar faagtherapie al heel lang wordt gebruikt, zoals Georgië en Polen’, zegt Eskenazi.
Combinatie
Toen in februari 2018 de gezondheid van de vrouw nog steeds niet verbeterde, kreeg ze uiteindelijk een behandeling met de faag in combinatie met antibiotica. Binnen enkele weken ging haar toestand vooruit en begon haar gebroken dijbeen eindelijk te genezen. Ze kan nu weer lopen, al heeft ze daar meestal nog wel krukken bij nodig. Ook kan ze alweer fietsen.
Ondanks dit soort resultaten zijn er verschillende obstakels om faagtherapie op grotere schaal te gebruiken. Fagen werken alleen voor bepaalde bacteriën. Die kunnen vrij snel resistentie ontwikkelen, zegt Ben Temperton, microbioloog aan de Universiteit van Exeter in het Verenigd Koninkrijk. Het aanpassen of ‘pre-adapteren’ van fagen, zoals het Eliava-Instituut deed, vermindert die resistentie, maar kost tijd. ‘Patiënten hebben meestal een lang traject van mislukte antibioticabehandelingen doorstaan voordat fagen worden overwogen’, zegt Temperton.
Cocktail
Er zijn pogingen om ‘kant-en-klare’ faagtherapieën te ontwikkelen die een cocktail van verschillende faagtypes bevatten. Het idee daarvan is dat er minstens één zal werken. Deze zouden echter voortdurend moeten worden aangepast om ervoor te zorgen dat ze effectief blijven.
‘Waar mogelijk zouden artsen de voorkeur moeten geven aan de combinatie van vooraf aangepaste fagen met antibiotica om zo de faag-antibiotische synergie te bereiken, wat de behandeling zeer effectief maakt’, zegt Eskenazi.
Deze problemen maken het moeilijk om wettelijke goedkeuring te krijgen. Eskenazi moest speciale goedkeuring krijgen om faagtherapie bij de vrouw uit te proberen. Dit blijft het geval in de meeste landen, waardoor faagtherapieën zelden gebruikt worden.
In 2019 introduceerde het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten in België echter een systeem dat specifiek ontworpen is voor faagtherapie. Dit maakt het voor artsen veel makkelijker om het uit te proberen. ‘We proberen deze nieuwe regelgeving uit te breiden naar heel Europa’, zegt Pirnay.
