Wereldwijd heerst toenemende bezorgdheid over een uitbraak van apenpokken. Er zijn al bijna honderd bevestigde besmettingen, en dat aantal zal de komende dagen naar verwachting nog verder stijgen. Dit is wat we tot nu toe weten over de uitbraak.
Wat is apenpokken?
Apenpokken, ook wel monkeypox genoemd, is een ziekte die wordt veroorzaakt door een virus dat zich meestal verspreidt onder knaagdieren en soms ook onder apen in Centraal- en West-Afrika. Af en toe springt het virus over op mensen en veroorzaakt het een kleine uitbraak.
De ziekte werd in 1958 voor het eerst vastgesteld bij apen in laboratoria. Het eerste geval bij mensen werd in 1970 aangetroffen in wat nu de Democratische Republiek Congo is.
Dossier: Zo sport je slimmer
In het dossier 'Zo sport je slimmer' duiken we diep in sportkwesties. Ontdek wat de slimste manier is om fit(ter) te worden.
Hoeveel gevallen zijn er in de huidige uitbraak?
Momenteel zijn er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wereldwijd 92 bevestigde besmettingen met het apenpokkenvirus en 28 vermoedelijke gevallen. In Nederland zijn er volgens het RIVM ‘enkele patiënten’, in België zijn er nu vier gevallen. Verder is het virus tot nu toe aangetroffen in Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk (VK), Italië, Portugal, Spanje, Zweden, Denemarken, Zwitserland, Israël, Canada, de Verenigde Staten (VS) en Australië.
Wetenschappers Moritz Kraemer van de Universiteit van Oxford en John Brownstein van het kinderziekenhuis in Boston stelden met collega’s een lijst samen van gemelde besmettingen. Ze denken dat de tot nu toe bekende gevallen nog maar het topje van de ijsberg zijn. ‘Het is waarschijnlijk wijdverspreider dan we nu zien’, zegt Kraemer.
Is er een verband tussen de gevallen?
Dat is nog niet duidelijk. De eerste besmette persoon in het VK was in Nigeria geweest. Die persoon kreeg op 5 mei uitslag en werd op 6 mei in het ziekenhuis opgenomen, maar is inmiddels volledig hersteld. Twee andere gevallen in het VK zijn in verband gebracht met deze eerste persoon. De andere vier gevallen in het VK hebben volgens de UK Health Security Agency (UKHSA) voor zover bekend geen connectie met eerdere gevallen.
Het apenpokkenvirus verspreidt zich nu van mens tot mens in de landen met bekende gevallen, stelt epidemioloog Susan Hopkins van de UKHSA in een persverklaring. ‘De nieuwe gevallen bevestigen onze aanvankelijke bezorgdheid dat er sprake kan zijn van verspreiding van apenpokken binnen onze gemeenschappen’, zegt ze.
De recente gevallen treden voornamelijk op bij homoseksuele mannen, biseksuele mannen en mannen die seks hebben met mannen, aldus de UKHSA. ‘We dringen er vooral bij homo- en biseksuele mannen op aan om alert te zijn op ongewone huiduitslag of huidlaesies en onmiddellijk contact op te nemen met een gezondheidsorganisatie als ze zich zorgen maken’, aldus Hopkins.
Hoe verspreidt apenpokken zich?
Volgens de WHO ‘kan apenpokken worden overgedragen door blootstelling aan grote uitgeademde druppels en door contact met besmette huidlaesies of besmette materialen’. Je zou hieruit kunnen concluderen dat het virus door de lucht wordt overgedragen, maar de WHO gebruikt de betreffende term airborne niet.
De Amerikaanse Centers for Disease Control (CDC) stellen: ‘Overdracht van mens op mens vindt vermoedelijk vooral plaats via grote ademhalingsdruppels. Die ademhalingsdruppels kunnen zich doorgaans niet verder dan een paar meter verplaatsen, zodat langdurig contact van aangezicht tot aangezicht vereist is.’
Het virus verspreidt zich doorgaans niet gemakkelijk tussen mensen. Volgens de UKHSA blijft het risico voor de bevolking tijdens de huidige uitbraak daarom laag.
Apenpokken kan ook worden verspreid door nauw contact met een besmet persoon, of door contact met diens kleding, handdoeken of beddengoed. Het wordt niet beschouwd als een seksueel overdraagbare infectie, maar kan wel worden doorgegeven tijdens seks via huid-op-huidcontact, zegt de UKHSA.
Daarnaast kan apenpokken worden opgelopen via besmette wilde dieren in delen van West- en Centraal-Afrika. Dit kan gebeuren als je gebeten wordt of als je bloed, lichaamsvloeistoffen, vlekken, blaren of korsten van zo’n dier aanraakt. Tot slot kan de ziekte worden overgedragen door het eten van te kort gekookt vlees van een besmet dier.
Wat zijn de symptomen?
De eerste symptomen van apenpokken zijn koorts, hoofdpijn, spierpijn, rugpijn, gezwollen lymfeklieren, rillingen en uitputting, aldus de UKHSA. Er kan ook huiduitslag ontstaan. Dat gebeurt meestal eerst in het gezicht en daarna op andere delen van het lichaam, waaronder de geslachtsdelen. De uitslag kan aanvankelijk op waterpokken lijken. Het vormt vervolgens korstjes.
Hoe dodelijk is deze ziekte?
Apenpokken is meestal mild. De meeste mensen herstellen binnen een paar weken zonder behandeling.
In Afrika kan apenpokken dodelijk zijn bij maar liefst één op de tien mensen die de ziekte oplopen, aldus de CDC. Maar dat heeft ermee te maken dat de ziekte in twee hoofdtypen voorkomt: de Congo-stam en de West-Afrikaanse stam. Volgens de WHO geldt het cijfer van één op tien voor de Congo-stam en is de West-Afrikaanse stam dodelijk in ongeveer één op de honderd gemelde gevallen.
Tijdens de huidige uitbraak is in het VK alleen de West-Afrikaanse stam geïdentificeerd. Voor de rest van de wereld is nog geen informatie over de virusstam beschikbaar.
Bovendien zegt de WHO dat deze cijfers betrekking hebben op het aantal sterfgevallen onder de bevestigde besmettingen, de zogeheten case fatality ratio. Bij ziekten waarvan de symptomen vaak mild zijn, blijven veel gevallen onopgemerkt. Dat maakt de infection fatality ratio – het aantal sterfgevallen onder alle besmette personen – aanzienlijk lager.
Volgens de WHO lopen kinderen met apenpokken meer kans dan volwassenen om ernstig ziek te worden. Verder kan besmetting tijdens de zwangerschap leiden tot complicaties, waaronder doodgeboorte.
Zijn er behandelingen of vaccins?
Ja. Het antivirale geneesmiddel tecovirimat (ook verkocht onder de merknaam Tpoxx) is in Europa goedgekeurd voor de behandeling van apenpokken, pokken en koepokken. In dierproeven heeft tecovirimat het overlevingspercentage van dieren die met zeer hoge doses apenpokken werden besmet aanzienlijk verhoogd.
Er bestaat ook een vaccin, genaamd Jynneos (ook bekend als Imvanex en Imvamune). Dat is in Europa en de VS goedgekeurd voor de preventie van apenpokken en pokken bij mensen ouder dan 18 jaar.
Bovendien zouden mensen die oud genoeg zijn om als baby tegen pokken te zijn ingeënt nog altijd enigszins beschermd moeten zijn. In Nederland is men in 1974 gestopt met deze algemene zuigelingenvaccinatie, in België in 1976.
Zijn er al eerder uitbraken buiten Afrika geweest?
Er zijn verschillende uitbraken van apenpokken buiten Afrika geweest, maar meestal betrof het slechts een handvol gevallen met een zeer beperkte lokale verspreiding. In 2021 meldde het VK bijvoorbeeld drie gevallen in één huishouden, waarvan één lid naar Nigeria was gereisd. In 2018 verspreidde een persoon het virus vanuit Nigeria naar twee mensen in het VK, waaronder een gezondheidswerker.
Betekent dit dat de huidige uitbraak de grootste ooit is?
Nee, in Afrika zijn er grotere uitbraken geweest. In 2001 en 2002 werden bijvoorbeeld 485 gevallen en 25 sterfgevallen gemeld in de Democratische Republiek Congo, waar het virus voorkomt in apen. In 2017 en 2018 werden in Nigeria 122 bevestigde of waarschijnlijke gevallen gemeld, met zeven sterfgevallen tot gevolg. Veel gevallen blijven waarschijnlijk ook ongemeld.
Kan deze uitbraak worden veroorzaakt door een nieuwe stam van het apenpokkenvirus?
Dat is onbekend. Het feit dat er zoveel gevallen in verschillende landen worden gemeld, wijst er zeker op dat de huidige stam beter overdraagbaar is dan sommige andere. Maar ook toevallige gebeurtenissen kunnen een virus helpen zich op grotere schaal te verspreiden, bijvoorbeeld als het wordt gedragen door een superspreader.
Wetenschappers zijn momenteel bezig monsters van het virus genetisch te analyseren. Daaruit zal blijken of het significant verschilt van eerder geïdentificeerde varianten van de West-Afrikaanse stam en of alle bekende gevallen met elkaar in verband staan.
Kan dit een nieuwe pandemie worden?
De verwachting is dat deze uitbraak kan worden ingedamd door het traceren van contacten, zoals ook bij alle eerdere uitbraken van apenpokken is gebeurd. Contacten die mogelijk een hoog infectierisico lopen, kunnen een vaccin krijgen om te voorkomen dat het virus zich verder verspreidt.
Hoewel onderzoekers een pandemie niet volledig uitsluiten, achten zij die onwaarschijnlijk. ‘Ik denk niet dat de wetenschap daar op dit moment op wijst’, zegt Brownstein. ‘Het is belangrijk om dit niet op hetzelfde niveau te plaatsen als een nieuw coronavirus.’
Sommige wetenschappers hebben eerder gewaarschuwd dat apenpokken een groeiende bedreiging vormt. ‘De opkomst van apenpokken als een belangrijke menselijke ziekteverwekker is onbetwistbaar een realistisch scenario’, stelden epidemioloog Nikola Sklenovská en viroloog Marc Van Ranst, beide van de KU Leuven, in 2018 in een artikel in Frontiers in Public Health.
