Vorige week kondigde de Russische president Vladimir Poetin aan dat zijn land een vaccin tegen het coronavirus heeft goedgekeurd. Poetin zei dat het vaccin veilig en effectief is gebleken. Het lijkt erop dat Rusland in oktober wil beginnen met een grootschalig vaccinatieprogramma.
De aankondiging leidde wereldwijd tot bezorgde reacties. Immunologen wijzen erop dat er geen enkele manier is om zeker te zijn dat het vaccin veilig te gebruiken is, laat staan dat het effectief is. Ze zeggen dat Rusland de kantjes eraf loopt met dit vaccinatieprogramma.
Wat weten we over het vaccin?
Het vaccin draagt de naam Spoetnik V. Dat is een verwijzing naar de eerste kunstmatige satelliet, de Spoetnik 1, die in 1957 door de USSR werd gelanceerd. De naam lijkt duidelijk te maken dat de Russische regering het vaccin ziet als een symbool van nationale trots. Het is ontwikkeld door het Gamalei-onderzoeksinstituut voor epidemiologie en microbiologie in Moskou. Dat instituut hoort bij het Russische ministerie van Volksgezondheid.
Ieder mens een persoonlijk dieet
Gezondheidseconoom Milanne Galekop onderzocht gepersonaliseerde diëten. Zijn die echt de moeite en de kosten waard?
Het vaccin wordt in twee doses toegediend. Tussen de twee shots zit een periode van 21 dagen. Beide spuiten bevatten aangepaste adenovirussen, die normaal gesproken een verkoudheid veroorzaken. Beide zijn uitgerust met het gen dat verantwoordelijk is voor de stekelige eiwitten die op de buitenkant van het nieuwe coronavirus SARS-CoV-2 zitten. Deze eiwitten zorgen ervoor dat het virus in de menselijke cellen doordringt. In theorie zou de vaccinatie het immuunsysteem moeten voorbereiden op een daadwerkelijke confrontatie met het coronavirus.
Deze methode, die vrij gebruikelijk is voor vaccinaties, staat bekend als een virale vector. In feite dient een onschadelijk virus als een vervoermiddel voor genetisch materiaal, dat zo de menselijke cellen wordt ingebracht. Andere wetenschappelijke groepen die zoeken naar een vaccin gebruiken vergelijkbare methoden.
Welke tests heeft het Russische vaccin doorstaan?
Nieuwe vaccins moeten normaal gesproken drie testfases doorstaan voordat ze op grote schaal worden uitgerold. Bij een fase-I-test is een klein aantal vrijwilligers betrokken. Deze test is bedoeld om vast te stellen wat een veilige dosis is. Voor fase II zijn meer proefpersonen nodig. In deze fase wordt getest of het vaccin daadwerkelijk een immuunrespons teweegbrengt. Ook wordt er gekeken naar welke bijwerkingen zich voordoen. Tot slot wordt een groot fase-III-onderzoek uitgevoerd. Deze proeffase stelt vast of het vaccin daadwerkelijk bescherming biedt tegen de infectie. Dit is meer dan alleen een formaliteit: een vaccin kan in fase II een immuunreactie laten zien, maar alsnog geen echte immuniteit geven. Om dat te controleren, is de derde teststap nodig.
De Russische onderzoekers hebben de fase-I- en fase-II-proeven vooraf geregistreerd. Volgens de website sputnikvaccine.com waren deze proeven begin augustus klaar. De website noemt dat er geen ongewenste effecten optraden, en dat het vaccin de juiste immuunrespons veroorzaakte. Maar gedetailleerde onderzoeksresultaten zijn niet vrijgegeven. De website stelt bovendien dat de fase-III-studie vorige week van start is gegaan in een aantal landen, waaronder Brazilië, Mexico, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.
Met andere woorden: het vaccin heeft nog niet het volledige scala aan tests doorlopen. Zonder de gegevens van de fase-I- en II-proeven weten we niet hoe veilig het is. En zonder fase-III-onderzoek weten we niet of het daadwerkelijk werkt. ‘We hebben eigenlijk geen idee of het veilig en effectief is’, schrijft epidemioloog Gideon Meyerowitz-Katz in The Guardian.
Is het dan wel een goed idee om het vaccin uit te rollen?
Volksgezondheidsdeskundigen waarschuwen voor verschillende manieren waarop deze keuze slecht kan uitpakken.
De meest voor de hand liggende is dat het vaccin gevaarlijke bijwerkingen kan hebben. Toegegeven, vaccinaties op basis van het adenovirus worden al op een grote schaal gebruikt, dus dit risico is klein. Maar zonder de benodigde onderzoeksgegevens is het onmogelijk om hier zeker van te zijn.
Daarnaast biedt het vaccin mogelijk geen bescherming tegen het coronavirus. Als mensen het nemen en vervolgens in de veronderstelling zijn dat ze immuun zijn, terwijl dat niet het geval is, kan het virus zich op grotere schaal verspreiden. Het kan dan nog veel meer doden veroorzaken.
Tot slot is er een sociaal-politiek risico. Het is nu al lastig om bestaande ziekten waar vaccinaties voor bestaan te beheersen, omdat mensen vaccinaties niet vertrouwen en daarom zichzelf of hun kinderen niet willen vaccineren. Dit is veelal te wijten aan de onjuiste informatie die wordt verspreid door anti-vaccinatiebewegingen, waarin wordt beweerd dat bestaande vaccins gevaarlijk zijn. Als er een onvoldoende beproefd vaccin wordt uitgedeeld, zou dat het probleem kunnen verergeren.
‘Het is een roekeloos en dwaas besluit’, zegt epidemioloog Francois Balloux van University College London in een verklaring. ‘Als er een complicatie optreedt met de Russische vaccinatiecampagne, zou dat rampzalig zijn. Niet alleen vanwege de negatieve gevolgen voor de gezondheid, maar ook omdat het de acceptatie van vaccins bij de algehele bevolking verder ondermijnt.’
Kunnen we binnenkort rekenen op een werkend vaccin?
Er zijn meer dan honderd vaccins in ontwikkeling en vele daarvan laten positieve resultaten zien. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zitten er op dit moment zes vaccins in fase-III-proeven. Tot nog toe is geen enkel vaccin al helemaal klaar met alle tests. De hoop is dat er in de komende twaalf maanden een vaccin gereed is om uitgerold te worden.
