Uit een overkoepelende analyse van verschillende breinonderzoeken blijkt dat korter slapen waarschijnlijk toch niet leidt tot een krimpend brein.
Iedereen weet dat te laat naar bed gaan ervoor kan zorgen dat je de volgende dag minder scherp bent. Maar recente beweringen gaan nog verder en suggereren dat regelmatig te weinig slapen het risico op de ziekte van Alzheimer verhoogt en zelfs je hersenen laat krimpen.
Volgens een van de meest uitgebreide analyses van hersenscans tot nu toe, is dat waarschijnlijk niet waar. Hoeveel moeten we ons nu echt zorgen maken over of we voldoende slapen?
'Stel een leeftijdsgrens in voor euthanasie bij psychisch lijden'
We moeten terughoudender zijn met het aanbieden van euthanasie bij psychisch lijden, stelt psychiater Jim van Os. Vooral bij jonge mensen.
Acht uur slaap
De meeste gezondheidsorganisaties adviseren dat volwassenen over het algemeen tussen de zeven en negen uur slaap per nacht nodig hebben. Ook het Nederlandse Trimbos-instituut houdt die cijfers aan.
Dankzij de recente beschikbaarheid van draagbare slaaptrackers om de pols is het nog nooit zo makkelijk geweest om te weten of je aan deze norm voldoet. Het is dan ook niet gek dat sommige mensen obsessief bezig zijn met genoeg slapen.
Breed gedocumenteerd dieronderzoek, waaronder in New Scientist, laat zien dat het reinigingssysteem van de hersenen ’s nachts op gang komt. Dat ontdoet het lichaam van giftige stoffen die de ziekte van Alzheimer in de hand spelen, zoals een eiwit genaamd bèta-amyloïd.
Grote bevolkingsstudies vonden over het algemeen een verband tussen mensen met abnormaal korte of lange slaapduur en slechtere gezondheidsresultaten. Zo werd verstoord slaapgedrag gelinkt aan geheugenverlies en hersenkrimp, een van de kenmerken van Alzheimer.
U-vormige curve
Vaak volgt de relatie tussen slaaptijd en de kans op slechte gezondheidsresultaten, zoals dementie, een U-vormige curve. Juist bij weinig of veel slaap neemt de kans op een slechte gezondheid toe. Een omgekeerde U-vormige curve komt juist voor bij metingen waarbij een hogere waarde wijst op een betere gezondheid, zoals een groter hersenvolume.
Maar zulke bevolkingsstudies kunnen alleen correlaties vinden tussen slaapduur en gezondheid. Ze kunnen ons niet vertellen of slechte slaap de oorzaak is van het gezondheidsprobleem.
Alleen een gerandomiseerde studie zou dat verband kunnen aantonen, maar zo’n studie is bijna onmogelijk uit te voeren. Maar weinig mensen zullen hun slaapgewoonten voor langere tijd willen veranderen voor de wetenschap, zegt hersenwetenschapper Anders Fjell van de Universiteit van Oslo in Noorwegen.
Hersenvolume en slaap
Fjell en zijn team doken in een reeks studies die hersenvolume als een proxy voor hersengezondheid gebruikten. Eerst keken ze naar hersenvolume in relatie tot slaapduur op één moment. Ze gebruikten daarvoor bestaande gegevens van ongeveer 47.000 mensen. Hier vonden ze een omgekeerde U-curve, hoewel het hoogste hersenvolume werd gekoppeld aan een verrassend lage slaapduur van 6,5 uur per nacht.
Het team analyseerde vervolgens de gegevens van ongeveer 4000 mensen die tot elf jaar lang waren gevolgd. In dit geval was er geen verband tussen slaapduur aan het begin van de studie en hersenkrimp in deze periode. ‘Het zou erg verrassend zijn om deze uitkomst te zien als kort slapen wel degelijk een negatief effect had op de hersenen’, zegt Fjell.
Genetische aanleg
De resultaten van de eerste analyse kunnen ook worden verklaard door hersenkrimp die slaapverstoring veroorzaakt, in plaats van andersom. Aan de andere kant kan het verschil in hersenvolume ook gewoon stabiele verschillen tussen mensen weerspiegelen, in plaats van het resultaat zijn van hersenkrimp. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat mensen met van nature kleinere of grotere hersenen om onbekende redenen minder slapen, zegt Fjell.
De onderzoekers deden ook een derde soort analyse. Ze gebruikten daarvoor de genetische gegevens van ongeveer 30.000 mensen, die verzameld waren in een van de studies. Hieruit bleek dat degenen die genetisch aanleg hebben voor zowel korte als lange slaapduur, geen kleinere hersenvolumes hebben dan gematigde slapers.
Al met al ondermijnen deze resultaten het idee dat te weinig slaap de hersenen doet krimpen, zegt Fjell.
Slaapbehoeften verschillen
Hoewel Fjell niemand adviseert om hun slaapgewoonten opzettelijk te veranderen als gevolg van de bevindingen, gelooft hij dat er veel natuurlijke variatie is in de aangeboren slaapbehoeften van mensen. Hij denkt ook dat je hersenen ervoor zorgen dat je de nodige hoeveelheid slaap krijgt – tenzij de omstandigheden dat niet toelaten. ‘We speculeren dat je een homeostatische drive hebt naar de slaap die je nodig hebt’, zegt hij.
‘Als je de hele dag moe bent, slaap je waarschijnlijk te weinig, en dat kan negatieve gevolgen hebben,’ zegt Fjell. ‘Maar zolang je je overdag goed voelt, zou ik me geen zorgen maken over of je slaap zes, zeven of acht uur lang is.’
Diepe slaap
De conclusies van het team zullen niet iedereen overtuigen. Neurowetenschapper Matthew Walker van de Universiteit van Californië, Berkeley, schreef het boek Slaap, waarin hij mensen adviseert om acht uur per nacht te slapen. Walker zegt dat de maatstaf voor hersengezondheid neuronendichtheid is, niet het totale hersenvolume. ‘Die twee metingen zijn niet perfect gecorreleerd met elkaar, wat ons vertelt dat ze verschillende dingen meten,’ zegt hij.
Walker zegt ook dat de cruciale maatstaf voor slaapkwaliteit is hoe lang mensen in diepe slaap doorbrengen – wanneer hersengolven langzamer worden – in plaats van hun totale hoeveelheid slaap. Dit wordt ondersteund door neuroloog Maiken Nedergaard aan de Universiteit van Rochester in New York. Nedergaard ontdekte het hersensysteem voor afvalverwijdering, het zogeheten glymfatisch systeem.
Het is tijdens de langzame golfslaap dat de verwijdering van amyloïd uit de hersenen intensiever wordt. Maar het grootste deel hiervan vindt plaats tijdens de eerste vier uur van de nacht, merkt Fjell op. ‘Het is onduidelijk of meer slaap dan dat deze verwijdering verder zou vergemakkelijken’, zegt hij. ‘Vanuit de cleaning system-theorie van slaap volgt niet dat lang slapen gunstig is.’
Langzame golfslaap
Fjell en zijn team keken niet naar de duur van de langzame golfslaap in hun studie. Het verzamelen van zulke gegevens op deze schaal zou lastig zijn, omdat de proefpersonen dan de nacht in een slaaplaboratorium moeten doorbrengen met elektroden op hun hoofd.
Nedergaard zegt dat dit desalniettemin belangrijk werk is, vanwege de bevinding dat een groter hersenvolume werd gekoppeld aan slechts 6,5 uur slaap per nacht. ‘De verrassing is dat de optimale slaapduur korter is dan wat momenteel wordt aanbevolen’, zegt ze.
Geruststellende studie
Dit resultaat suggereert daarom dat je je misschien geen zorgen hoeft te maken dat je minder dan acht uur per nacht slaapt. ‘Je moet niet in bed blijven woelen en draaien om dat doel te halen’, zegt slaapwetenschapper Michael Chee van de National University of Singapore. Chee zegt dat de bevindingen geloofwaardig zijn vanwege de enorme hoeveelheid geanalyseerde gegevens. ‘Deze studie is geruststellend.’
