De voet van een kind uit de steentijd dat 31 duizend jaar geleden leefde in het huidige Borneo, lijkt zorgvuldig te zijn geamputeerd. Daarna leefde het kind nog zes tot negen jaar, laten de botten zien.
Dit wijst erop dat de jager-verzamelaarsgemeenschap waarin het kind leefde de medische vaardigheden had om te voorkomen dat iemand doodbloedde of stierf aan een infectie, allebei veel voorkomende gevaren van amputatie voordat de moderne geneeskunde zijn intrede deed. Dat zegt archeoloog en geochemicus Maxime Aubert van de Griffith-universiteit in Australië, die de vondst met collega’s beschreef in het tijdschrift Nature.
Voor deze vondst was het vroegst bekende geval van een succesvolle amputatie een zevenduizend jaar oud skelet van een oudere mannelijke boer, gevonden in Frankrijk, wiens arm boven de elleboog was verwijderd.
‘Einstein liep als theoreticus vast op de nieuwe bevindingen’
Toen de Nederlandse natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes iets geks ontdekte over supergeleiding, was dit onder veel fysici het gesprek van de dag. Maa ...
Tebo 1
Het idee was altijd dat de ontwikkeline medische kennis pas zo’n 12 duizend jaar geleden op gang zou zijn gekomen. Met de opkomst van de landbouw konden grotere, vast gevestigde gemeenschappen hun vaardigheden beter doorgeven. Maar het skelet uit Borneo suggereert dat in ieder geval sommige jager-verzamelaars daarvoor al beschikten over geraffineerde medische technieken, zegt Aubert.
Het skelet werd in 2020 ontdekt tijdens opgravingen in de grot Liang Tebo, in Oost-Kalimantan in het Indonesische deel van Borneo. De grot kan alleen over zee bereikt worden.
De eigenaar van het skelet, die de naam Tebo 1 heeft gekregen, was 19 of 20 jaar oud toen hij of zij stierf, zo laten de botten zien. Het geslacht kon niet worden bepaald doordat het skelet kenmerken van beide geslachten heeft, en het DNA nog niet in kaart is gebracht.
Zuivere snede
Tot hun verbazing ontdekten Aubert en zijn collega’s dat het linkerbeen boven de voet was afgesneden, en dat de botten tekenen van genezing vertoonden. Tebo 1 heeft na het verlies van zijn of haar voet nog 6 tot 9 jaar geleefd, en was dus tussen de 10 en 14 jaar oud toen het gebeurde.
Een opzettelijke amputatie lijkt de meest waarschijnlijke optie, omdat de twee onderbeenbotten een relatief zuivere snede hebben, als van een mes. Er zijn geen tekenen van verbrijzeling of van een beet van een roofdier, zeggen de onderzoekers. De resterende botten van het onderbeen zijn dunner dan normaal en zijn samengegroeid, misschien doordat de persoon gewicht op de stomp zette.
De botten vertoonden geen tekenen van infectie, wat erop wijst dat de wond regelmatig is schoongemaakt en gedesinfecteerd, misschien met antiseptische plantenextracten, zegt bioarcheoloog Melandri Vlok van de Universiteit van Sydney in Australië, die ook deelnam aan het onderzoek. ‘Het gaat hier om behoorlijk ontwikkelde vormen van gezondheidszorg’, zegt ze.
Interessant inkijkje
Nadat Tebo 1 stierf, is hij of zij opzettelijk begraven, te oordelen naar de verschillende soorten aarde die bovenop het skelet lagen, en de kalkstenen rotsen die boven het hoofd en de armen waren geplaatst. Tebo 1 was op de rug gelegd en begraven met een balletje rode oker, dat destijds als verf werd gebruikt. Ook waren kleine stukjes kwarts meebegraven, die soms werden gebruikt als gereedschap.
In 2018 werden in grotten in de buurt schilderingen in rode oker ontdekt van opvallende jachttaferelen, van waarschijnlijk zo’n 40.000 jaar oud.
Volgens antropobioloog Eric Crubézy van de Universiteit van Toulouse in Frankrijk is het niet onmogelijk om een amputatie te overleven zonder de hulp van andere mensen, maar biedt de vondst toch een interessant inkijkje in het leven van deze groep mensen uit de steentijd. ‘Ze moeten hebben begrepen dat het verwijderen van het ledemaat nodig was om te kunnen overleven’, zegt hij.
