New Scientist Wetenschapstalent 2023: de kandidaten

Sanne Akerboom (1988)
Regulering en bestuur Rechtvaardige energietransitie
Universiteit Utrecht

We moeten minder CO2 uitstoten, beter met de aarde omgaan en in 2050 klimaatneutraal leven in Nederland. Ook de industrie moet het roer omgooien en al die ingrijpende veranderingen moeten als het even kan ook nog voldoende maatschappelijk draagvlak hebben. Een ingewikkelde puzzel, waar Sanne Akerboom zich graag op stort. Zo is ze nu lid van de Wetenschappelijke Klimaatraad die (gevraagd en ongevraagd) adviezen geeft over de klimaatplannen van het kabinet. Ook heeft Akerboom met subsidie van het ministerie van Economische Zaken het Sustainable Industry Lab opgericht, waarmee ze kijkt hoe Nederland een klimaatneutrale industrie op kan zetten. De inzichten die hieruit komen, hebben nu al effect op de kwaliteit van beleid en het debat rondom verduurzaming.

Bernadette de Bakker (1986)
Geneeskunde
Embryologie en foetale ontwikkeling
Amsterdam UMC

De zwangerschap: voor veel mensen is het een bijzondere tijd. In negen maanden groeit een klompje cellen uit tot een mini-mensje. Wat er precies allemaal gebeurt tijdens deze ontwikkeling, daarover is verbazingwekkend genoeg nog maar weinig bekend. Daar bracht Bernadette de Bakker verandering in. Met behulp van Micro-CT en 3D echotechnieken heeft ze de embryonale ontwikkeling in hoge microscopische resolutie in kaart gebracht. Dit heeft al tot tientallen nieuwe ontdekkingen over de menselijke ontwikkeling geleid. Ook richtte zij de Foetale Biobank op, waaraan ouders een overleden embryo of foetus kunnen doneren voor het gebruik in wetenschappelijk onderzoek. Ook op die manier draagt de Bakker bij aan het ontrafelen van het mysterie van de ontwikkeling van de mens.

Stefan Buijsman (1995)
Filosofie en Informatica
Verantwoord gebruik van Kunstmatige Intelligentie
TU Delft

Complexe materie rondom kunstmatige intelligentie (KI) inzichtelijk maken, door kennis uit een verrassende combinatie van gebieden te gebruiken: filosofie en informatica. Dat is de drijfveer van Stefan Buijsman. Naast dat hij een boek schreef om KI voor iedereen begrijpelijk te maken, doet hij ook onderzoek. KI heeft namelijk veel invloed op ons leven. Het helpt inmiddels bij het stellen van bijvoorbeeld diagnoses, maar hoe algoritmes precies te werk gaan is soms lastig te begrijpen. In zijn onderzoek kijkt Buijsman naar het inzichtelijker maken van algoritmes en welke inzichten we nodig hebben om ze verantwoord in te zetten. Hierdoor is niet alleen beter te zien of een algoritme betrouwbaar en veilig is, maar kunnen we bij belangrijke beslissingen ook betere afwegingen maken.

Emilie Caspar (1987)
Neurowetenschappen
(im)moreel gedrag
Universiteit Gent

Beroemde historicus Howard Zinn zei ooit dat de meest verschrikkelijke dingen – oorlog, genocide en slavernij – niet het gevolg zijn van ongehoorzaamheid, maar van gehoorzaamheid. Al tal van keren is het gebleken dat mensen in staat zijn wreedheden te begaan als dit ze wordt bevolen. Emilie Caspar onderzoekt hoe gehoorzaamheid cognitie en gedrag beïnvloedt. Om hierachter te komen, past ze een unieke combinatie toe van geavanceerde laboratoriummethoden zoals MRI en veldwerk met genocideplegers in Rwanda en Cambodja. In eerdere studies vond ze bijvoorbeeld dat mensen die bevelen gehoorzamen verminderde activiteit in hersengebieden die verband houden met empathie, schuldgevoel en verantwoordelijkheidsgevoel hebben. De volgende stap is om te bepalen waarom sommige mensen zich beter kunnen verzetten tegen immorele bevelen dan anderen.

Sofie Claerhout (1993)
Forensische genetica
Forensisch DNA-verwantschapsonderzoek voor cold case doorbraken
Katholieke Universiteit Leuven

“Law gave us crime, science gave us forensics, and research gave us hope.” Dat is de boodschap van wereldverbeteraar Sofie Claerhout. Haar Crime Scene investigation via het Y-chromosoom project, CSY, is internationaal gerenommeerd. Door Claerhouts DNA-onderzoek kunnen cold cases decennia na dato nog worden opgelost. Claerhout is ook fanatiek in de wetenschapscommunicatie. Zo heeft haar onderzoek in de National Geographic gestaan en heeft ze door haar mediabekendheid nu zelfs contact met de Belgische minister van Justitie. Samen hopen ze een wetvoorstel te laten goedkeuren, waardoor CSY toegepast mag worden in België. In Nederland mag dat al wel. Onder andere de moord op Marianne Vaatstra is opgelost met dit soort DNA-technieken.

Jorge Domínguez-Andrés (1988)
Microbiologie Astrobiologie
Radboudumc Nijmegen

Als je moeder een besmettelijke ziekte heeft gehad, weet jouw immuunsysteem dat dan ook? Wat is de impact van een ruimtereis op een bacterie? Deze vragen laten de brede blik en grote ambitie van Jorge Domínguez-Andrés zien. De eerste stappen heeft hij al gezet. Zo blijken muizen een deel van de immuniteit die ze in hun leven opbouwen, door te geven aan hun nageslacht. Uit ander onderzoek van Domínguez-Andrés blijkt dat bacteriën kunnen groeien met behulp van stoffen die alleen in de ruimte te vinden zijn. Astronauten op toekomstige ruimtemissies kunnen zo te maken krijgen met ernstige infecties en bij terugkomst aardbewoners infecteren. Met al deze kennis kunnen we beter voor onszelf en voor toekomstige generaties zorgen.

Tim van Emmerik
Hydrologie
Plastic vervuiling in rivieren
Wageningen University

In 1997 voer kapitein Charles Moore op de Grote Oceaan, waar hij steeds stukjes plastic langs zijn boot zag drijven. Dit bleek de plasticsoep te zijn. Voor veel mensen een bekende term, maar rondom plasticonderzoek is er ook nog veel onbekend. Wat gebeurt er met het plastic dat niet naar de zee stroomt? Dat onderzoekt Tim van Emmerik. Hij ontwikkelt meetmethoden om plasticvervuiling in en rondom rivieren te kwantificeren. Denk hierbij aan burgerwetenschapsprojecten met Stichting De Noordzee, zoals telmetingen vanaf bruggen of oevers opruimen, of aan met satellieten plastic detecteren. Het blijkt dat veel plastic achterblijft in rivieren en daarin uiteenvalt in microplastics. Gebaseerd op bevindingen met zijn meetmethoden worden effectievere maatregelen gekozen, om zo plasticvervuiling op onze planeet te verminderen.

Casper van der Kooi (1990)
Biologie
Evolutiebiologie
Rijksuniversiteit Groningen

Net als dat mannelijke vogels met felle verenkleden vrouwtjes proberen te verleiden, produceren planten kleurrijke bloemen om bestuivers aan te trekken. Casper van der Kooi onderzoekt wat de precieze rol van kleur is bij deze aantrekking en hoe de kleuren van bloemen zijn geëvolueerd. Dat doet hij door met natuurkundige technieken te bepalen hoe bloemstructuren licht reflecteren en absorberen. Daarnaast voert hij gedragsexperimenten uit met bestuivers zoals bijen en nachtvlinders. Door orchideeën te bestuderen, kwam van der Kooi tot de ontdekking dat deze bloemen geen nectar gebruiken om insecten aan te trekken. In plaats daarvan imiteren ze de geur, vorm en kleur van vrouwtjesinsecten. Hierdoor was de orchidee soms zelfs beter in het aantrekken van mannetjes dan dat vrouwtjes zijn.

Karuna van der Meij (1993)
Community genetics
Zwangerschapsscreening
Vrije Universiteit Amsterdam

Als zwangere vrouw wil je natuurlijk de gezondheid van jezelf en je baby goed in de gaten te houden. Sinds 2017 kan dit ook met de niet-invasieve prenatale test (NIPT), die test op bijvoorbeeld downsyndroom. Fijn, zou je denken, maar hebben alle vrouwen binnen Nederland wel dezelfde mogelijkheid tot deze test? Ook kunnen er inmiddels met NIPT meer aandoeningen opgespoord worden. Waar ligt de grens? Naar deze vragen doet Karuna van der Meij onderzoek. Door in gesprek te gaan met verschillende stakeholders, toonde ze aan dat in achterstandswijken de hoeveelheid NIPT tests twee keer lager is dan in de rest van Nederland. Mogelijk komt dit doordat de test geld kost. Mede door haar onderzoek is de NIPT test sinds april 2023 gratis.

Wim Thiery
Geografie
Klimaatwetenschap – Extreme klimaatgebeurtenissen
Vrije Universiteit Brussel

Dat het klimaat verandert, daar zijn veel mensen het over eens, maar in welke mate, daar wordt veel onderzoek naar gedaan. Klimaatwetenschapper Wim Thiery wil mensen bewuster maken van deze verandering en zorgen dat de overgang naar een klimaat-neutrale samenleving wordt versnelt. Daarom kijkt hij met verschillende modellen, observaties en satellietdata naar klimaatextremen. Thiery analyseert de levenslange blootstelling aan deze klimaatextremen bij verschillende leeftijden, om zo ervaringen van de gevolgen in kaart te brengen. Hij toonde aan dat voor jongere generaties het vooruitzicht niet al te best is. Daarnaast heeft hij ook bijgedragen aan de herzieningen van de nationale klimaatplannen (NDC’s) van onder andere Ivoorkust, waardoor zij afzagen van plannen voor de bouw van één van de grootste kolencentrales van Afrika.

Harish Vedantham (1985)
Sterrenkunde Radioastronomie
ASTRON en Kapteyn Astronomisch Instituut

Wie staart er niet weleens naar een heldere sterrenhemel, zich afvragend of daar ergens leven mogelijk is? Bijna iedereen wel en zo ook Harish Vedantham. Met behulp van radiotelescopen tuurt hij naar exoplaneten en de rode dwergsterren waar ze omheen draaien. Specifiek kijkt Vedantham naar het magneetveld van exoplaneten, de uitstoot van plasmawolken door de rode dwergen, en hoe die twee op elkaar inspelen. Is er wel leven mogelijk op planeten waar plasmawolken op afkomen? Door het onderzoek van Vedantham kunnen we exoplaneten nu beter vinden en kunnen we beter onderzoeken hoe (on)geschikt ze zijn voor leven. Hoe ongeschikt de meeste exoplaneten voor ons zijn, bewijst volgens Vedantham maar weer hoe zuinig we op onze thuisplaneet moeten zijn!

Sophie Veldhuijzen van Zanten (1985)
Radiologie en Nucleaire geneeskundeHersentumoren
Erasmus Medisch Centrum

Het verbeteren van de behandeling van hersentumoren, dat is het doel van Sophie Veldhuijzen van Zanten. Ze heeft de unieke combinatie gemaakt van neuroradiologie en nucleaire geneeskunde, om te steven naar gepersonaliseerde behandeling en betere overleving van patiënten. Haar onderzoek focust op het revolutionaire “theranostische principe”, waarbij radioactieve stoffen helpen kanker te diagnosticeren en van binnenuit te bestralen. In haar baanbrekende onderzoek dient Veldhuijzen deze radioactieve stoffen in de tumor toe, voor een effectievere behandeling en verlaging van bijwerkingen. Met een hybride PET-MRI scanner kan de daarna precies berekenen hoeveel straling elk deel van de tumor krijgt. Nog nergens ter wereld wordt dit toegepast en voor haar innovatieve ideeën kreeg Veldhuijzen de KNAW Early Career Award toegekend.

Vincent Voet
Polymeerchemie
Circulaire kunststoffen
NHL Stenden Hogeschool

Hoe verminderen we de toenemende hoeveelheid plastic afval? Een oplossing daarvoor is recyclen, bijvoorbeeld door stagegeld op plastic flessen en sinds april dit jaar op blikjes te rekenen. Er zijn nog meer manieren om de zogenoemde kunststofkringloop te sluiten en dat is waar Vincent Voet zich op focust. Hij ontwikkelde nieuwe recyclingprocessen, waarbij hij kunststoffen afbreekt en zuivert tot de originele bouwstenen, om zo nieuwe producten te maken. Ook past hij de moleculaire structuur van kunststoffen aan, zodat het recyclen gemakkelijker verloopt. Voet wil duidelijk maken dat plastic geen product om achteloos weg te gooien, maar dat het uit bruikbare grondstoffen bestaan, die we kunnen hergebruiken en daarmee de aarde minder snel uitputten.

Annemieke Witteveen (1987)
Patiënt-level modelling
Personaliseren van de borstkanker follow-up
Universiteit Twente

In 2030 zijn er in Nederland naar verwachting één miljoen mensen die kanker hebben of hebben gehad. Na behandeling is het vaak nog niet voorbij, want de meeste mensen hebben last van blijvende klachten. Annemieke Witteveen zet zich in voor de verbetering van de kwaliteit van leven na kanker door het samenbrengen van de technische en medische wetenschap. Ze ontwikkelt modellen die voorspellingen kunnen doen over de blijvende effecten van kanker op de lange termijn. Op basis hiervan spoort Witteveen met behulp van slimme monitoring deze effecten zo vroeg mogelijk op en beveelt ze een behandelplan aan. Een model dat zij ontwikkelde voor het voorspellen van de terugkeer van borstkanker gebruiken artsen en patiënten nu al dagelijks in klinieken.

Esther Wolfs (1985)
Biomedische Wetenschappen
Stamcellen in de strijd tegen ziektes
Universiteit Hasselt

Het rukt zomaar uit het niets op: een zeurende pijn aan je tandvlees dat pijnloos eten nagenoeg onmogelijk maakt. De boosdoeners? Verstandskiezen. Een belangrijke functie lijken ze niet te hebben. Het onderzoek van Esther Wolfs laat echter zien dat deze kiezen van onschatbare waarde kunnen zijn. In het binnenste van de kies bevinden zich namelijk stamcellen, die als therapie een alternatief bieden voor de zware chemotherapie tegen kanker. Deze stamcellen vallen gericht tumorcellen aan, waarbij ze gezonde cellen intact laten. Hiernaast gebruikt Wolfs deze stamcellen ook in het onderzoek naar de verlammende zenuwziekte Charcot-Marie-Tooth (CMT). Deze ziekte is nu onbehandelbaar, maar door met de tandstamcellen CMT na te bootsen in het laboratorium hoopt ze daar snel verandering in te brengen.