Wat voor gevaarlijke deeltjes zweven er in de lucht? Wat spoken ze uit in ons lichaam? En hoe kunnen we ons er beter tegen beschermen? Volgens Tim Nawrot worden de effecten van luchtvervuiling op onze gezondheid flink onderschat.
De huidige milieumaatregelen zijn niet toereikend om de negatieve effecten van fijnstof tegen te gaan, zegt Tim Nawrot, milieuepidemioloog aan de Universiteit Hasselt. In een langlopend onderzoek volgt hij tweeduizend Limburgse kinderen. Daarbij kijkt hij naar de effecten van blootstelling aan fijnstof, beginnend al voordat een kind geboren wordt. Zo hoopt hij te laten zien dat fijnstof een risicofactor is voor de gezondheid waartegen strengere maatregelen moeten worden genomen.
We lezen veel zorgwekkende berichten over fijnstof, maar wat is het precies?
Op zoek naar de vliegroute van de grote stern
Ecoloog Ruben Fijn bracht met gps voor het eerst uitgebreid het vlieggedrag van de grote stern in kaart. Zijn onderzoek laat ...
‘Fijnstof bestaat uit heel kleine deeltjes, kleiner dan 10 micrometer, die in de lucht zweven. Die deeltjes kunnen verschillen in grootte, samenstelling en herkomst. Zo kunnen ze afkomstig zijn van koolstof dat is vrijgekomen door verbranding, maar bijvoorbeeld ook van zand uit de Sahara dat hierheen is gewaaid. Als je lucht met fijnstof inademt, komt een fractie van die allerkleinste deeltjes via de longen in het bloed terecht. De allerkleinste fijnstofdeeltjes, met een diameter kleiner dan 100 nanometer (een miljardste meter – red.), zijn eigenlijk overal in het lichaam terug te vinden.’
Hoe weten we dat?
‘Met een nieuwe methode waarmee we koolstof in de urine kunnen meten. Dat je die deeltjes in de urine terugvindt, bewijst dat de kleinste deeltjes ook in de bloedbaan zitten en dus in heel het lichaam terecht kunnen komen. Zelfs in de placenta vinden we fijnstofdeeltjes, dus ook een foetus krijgt die allerkleinste deeltjes binnen.’
Wat zijn de risico’s?
‘Om er een paar te noemen: een lager geboortegewicht, grotere kans op hart- en vaatziektes, verschillende longziektes en eerdere sterfte. In Nederland en België wordt geschat dat we gemiddeld één jaar van onze levensduur verliezen door luchtverontreiniging.’
Stel: je zet een kinderdagverblijf langs de ring van Antwerpen. Wat voor effect heeft dat op de kinderen?
‘Dan zal daar meer blootstelling aan luchtverontreiniging zijn; niet alleen fijnstof, maar ook roet en stikstofdioxide. We moeten dat ook niet dramatiseren. Het kunnen nog steeds allemaal gezonde kinderen zijn. Alleen gaan die kinderen wel meer last van ontstekingen hebben en problemen met de stofwisseling, waardoor celbeschadigingen – zoals DNA-schade – ontstaan. We weten dat die factoren een rol spelen in het ontstaan van vele aandoeningen. Het probleem is vaak dat meerdere factoren samen leiden tot bepaalde aandoeningen. Maar voor hart- en vaatziektes staat wel vast dat er een causaal verband is met luchtverontreiniging.’
Hoe bewijst u die causaliteit?
‘We kijken of we de effecten van luchtverontreiniging, zoals eerdere sterfte, terug kunnen vinden op moleculair niveau. Je kunt biologische veroudering bestuderen door te kijken naar de lengte van je telomeren. Dat zijn de uiteinden van je chromosomen, de dragers van je genetische materiaal. Als je vanaf het begin van je leven al kortere telomeren hebt, zul je bepaalde ouderdomsziektes ook eerder zult krijgen.
We hebben bij tweeduizend kinderen bij de geboorte de telomeren gemeten. We zien dat luchtverontreiniging een sterke invloed heeft op de telomeerlengte. Niet enkel de dosis en de duur van de blootstelling zijn van belang, maar vooral ook het moment van de blootstelling. De consequentie van blootstelling aan roetdeeltjes is voor een foetus niet dezelfde als voor een jongvolwassene. Daarmee moet in het beleid en de normering meer rekening gehouden worden.’
U volgt deze kinderen sinds 2011. Hebt u al meer verbanden gevonden tussen fijnstof en gezondheidseffecten?
‘We hebben ook de mate van DNA-schade in de placenta gemeten, waarbij we een sterke relatie zien tussen de DNA-schade en de concentratie luchtverontreiniging.
Op vierjarige leeftijd komen die kinderen terug. Een van de dingen die we dan doen, is de microcirculatie bekijken. Dat zijn de haarvaten; die zijn belangrijk voor alle organen voor toevoer van zuurstof en voedingstoffen. We hebben gekeken of er een verband is tussen de hoeveelheid blootstelling aan luchtverontreiniging tijdens de zwangerschap en de invloed op die haarvatfunctie. We zien een duidelijke toename in de diameter van de haarvaten bij kinderen die bloot zijn gesteld aan meer luchtverontreiniging. Daarnaast zien we bij volwassenen dat het risico op hart- en vaatziektes hoger is als de diameter van de kleine bloedvaten groter is.
Al onze studies zijn uitgevoerd ver onder de Europese limiet van 25 microgram per kubieke meter. Toch zien we zelfs bij deze lage concentraties al effecten. Een van mijn conclusies is dat de Europese limiet dus niet streng genoeg is. De huidige normen geven een vals gevoel van veiligheid.’
Het volledige interview met Tim Nawrot lees je in New Scientist.
