Dit jaar is NWO-voorzitter Marcel Levi curator van het door New Scientist georganiseerde Gala van de Wetenschap. Het thema van de avond is ‘Wetenschap werkt’. Want, zo stelt de internist, onderzoeker en bestuurder, ‘wetenschap kan bij uitstek bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen.’
Marcel Levi is een ware duizendpoot. Hij heeft aan ziekenhuisbedden gestaan, bloedonderzoeken uitgevoerd, columns geschreven en was directeur van achtereenvolgens het Amsterdamse Academisch Medisch Centrum (AMC) en University College Londen Hospitals. In 2016 riep opinieblad Elsevier hem naar aanleiding van zijn rol als AMC- bestuurder uit tot ‘Nederlander van het jaar’. Sinds 2021 is hij voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), dat onderzoek financiert. We spreken Levi over het aanstaande gala, over zijn werk bij NWO en over de uitdagingen waar de Nederlandse wetenschap voor staat.
Waarom hebt u het Gala van de Wetenschap het thema ‘Wetenschap werkt’ meegegeven?
‘Wetenschap ‘werkt’ op veel manieren. Allereerst vermeerdert het onze kennis. Maar het biedt ook aan de lopende band oplossingen voor maatschappelijke, sociale en economische problemen. Daarnaast is het – en dat vergeten we vaak – een bron van werk. Veel mensen werken bij universiteiten of onderzoeksinstituten. Als curator wil ik zoveel mogelijk laten zien. Ik ben een Rupsje Nooitgenoeg. Mensen denken bij wetenschap vaak aan een Willie Wortel, die in zijn eentje op een zolderkamertje formules oplost. Maar wetenschap is meer. Neem poolexpedities voor klimaatonderzoek, studies naar opvoeding of waanzinnige nieuwe energieopslagtechnieken. Onderzoek gebeurt alleen, in een groep of in een groot laboratorium. Veelzijdig en afwisselend – dat is allemaal wetenschap.’
Is het aardse magneetveld de weg kwijt?
Volgens sommigen kan het aardmagneetveld elk moment omkeren. Is er reden tot zorg?
Is uw huidige jas als bestuurder ook een lab- of doktersjas?
‘Ik vind mijzelf half dokter en half wetenschapper. Vanuit die rollen bestuur ik. Ik blijf altijd praktisch en let op de uitvoerbaarheid. Van veel vergaderen houd ik niet. ‘Haal de verpakking eraf’, denk ik dan, ‘en heb het over de inhoud.’ Op dit moment staat NWO echter wel bekend om haar ‘verpakking’. Wetenschappers moeten zelf financiering bij ons aanvragen voor hun onderzoek. Dat moet veel eenvoudiger, mede om de werkdruk te verminderen. Daarom wil NWO voortaan enkel het noodzakelijke horen. Als het om excellent onderzoek gaat, dan krijg je de beurs.’
Kan wetenschap wel werken met schaarse financiering?
‘Slechts 10 procent van de aanvragers sleept een beurs in de wacht. Dat percentage is veel te laag. Met nieuwe middelen kan NWO dit verhogen tot 25 procent. Maar er is – en dat klinkt banaal – gewoon meer geld nodig. Het was ons doel om topwetenschappers naar Nederland te halen, maar door geldgebrek laten we nu juist Nederlands talent lopen.’
De werkdruk in de academica is berucht. Wat moet er veranderen?
‘Volgens mij ervaren we werkdruk wanneer we gedwongen worden ons werk op een bepaalde manier te doen. Wanneer het niet gaat om het resultaat, maar om het proces en welke vinkjes je zet. Mensen voelen zich dan beknot in hun vrijheid en creativiteit. Ze kunnen zich niet focussen op hun onderzoek. Wetenschappers moeten, naast onderzoek doen en beurzen regelen, extreem veel onderwijs geven. Stijgende studentenaantallen en niet meegroeiende financiering hebben het onderzoek gekannibaliseerd. In het weekend thuis driehonderd scripties nakijken – tja, dan heb je geen tijd meer voor je onderzoek. Persoonlijk maak ik lange dagen, maar voel ik geen werkdruk. Ik heb altijd geluk gehad dat ik op mijn manier balans kon vinden.’
‘Van het coronavirus kenden we binnen een mum van tijd de RNA-volgorde’
Wat is in uw ogen goed onderzoek?
‘Goed onderzoek is excellent onderzoek met visie. De één vindt praktijkgericht onderzoek te slecht gefinancierd, de ander fundamenteel onderzoek. Dat is een schijntegenstelling. Toegepast onderzoek moet een fundamentele basis hebben. En fundamenteel onderzoek moet een toepassing aan de horizon zien, al is dat over 25 jaar. Het is toch gemeenschapsgeld.’
Hoe versterken we het vertrouwen in de wetenschap?
‘De Eurobarometer (een reeks opiniepeilingen namens de Europese Commissie, red.) vroeg 37.000 Europese burgers of wetenschap werkt. 92 procent reageerde positief, een klein deel neutraal en een zeer klein groepje – dat wel het luidruchtigst is – sceptisch. Mensen hebben meer vertrouwen in wetenschap dan je denkt. Onderzoek levert ons ook veel op. Corona illustreert dat prachtig. Van dit onbekende virus kenden we binnen een mum van tijd de RNA-volgorde, wat leidde tot de huidige vaccins en PCR-tests. Of neem de energiecrisis. Er is een roep om het bouwen van meer energiecentrales, maar misschien komen wetenschappers wel tot andere oplossingen, zoals het bestaande energienet efficiënter gebruiken. Wetenschap kan bij uitstek bijdragen aan de oplossing van zulke problemen. Wetenschap werkt dus echt.’
GALA VAN DE WETENSCHAP
Op 22 november 2022 brengt New Scientist voor de tiende keer een ode aan de wetenschap met het Gala van de Wetenschap. Marcel Levi is curator. Kijk voor meer informatie en tickets op galavandewetenschap.nl.
Datum: 22 november 2022
Aanvang: 19.30 uur
Locatie: Internationaal Theater Amsterdam