Als je hoort dat iemand autisme heeft, stel je dan je mening over die persoon bij? Ben je toleranter voor bepaald gedrag, of houd je juist wat meer afstand? Onderzoekers in de psychiatrie Dienke Bos van de universiteit Utrecht en Sarah Durston van het UMC Utrecht proberen op Lowlands Science af te tasten hoe de festivalbezoekers over mensen met een psychiatrisch label denken.
De nachthemel wordt een knipperende kermis
Columnist Ans Hekkenberg schilt een appeltje met bedrijven die lomp omspringen met de nachthemel.
Zou jij het goed vinden om niet meer te klappen bij het Lowlandsfestival, als mensen met bijvoorbeeld autisme of ADHD daar baat bij hebben? ‘Op dit moment ligt de verantwoordelijkheid om aan te passen vaak bij de persoon met een diagnose’, zegt Dienke Bos, eerder universitair docent psychiatrie aan het UMC Utrecht en inmiddels verbonden aan de universiteit Utrecht bij het onderzoeksprogramma YOUth . ‘Die neemt bijvoorbeeld medicatie of volgt therapie om zich aan te passen aan de norm. Maar andersom zou het natuurlijk ook kunnen. In hoeverre wil de maatschappij zich aanpassen aan mensen met een diagnose?’
Op Lowlands Science willen de Utrechtse onderzoekers aan de hand van vragen en stellingen erachter komen hoe het Lowlandspubliek over mensen met psychiatrische aandoeningen denkt. Ze proberen (voor)oordelen boven tafel te krijgen door goed te luisteren wat Lowlandsbezoekers zeggen. Je beantwoordt vragen nadat je filmpjes hebt gekeken. De bijbehorende vragen zullen genoeg gesprekstof over psychiatrische aandoeningen opleveren.
Ervaring van kleur
Ook krijg je op Lowlands de kans om in een virtual reality-omgeving te ervaren hoe het is om een psychiatrische aandoening te hebben. ‘Hoe voelt het bijvoorbeeld om in een winkelcentrum te staan en overprikkeld te raken door beeld en geluid?’ noemt Bos. ‘Of om visuele hallucinaties te ervaren, zoals bij een psychose? We gaan kijken of bezoekers na deze ervaring hun mening bijstellen.’
Na de virtual reality-ervaring kun je bijkomen in het Kleurenkruis, een kunstinstallatie van Florentijn Hofman. ‘Daar kun je ontspannen’, legt Bos uit. ‘Het kleurenkruis verandert je perceptie van licht, kleur en geluid. Daarin kunnen deelnemers met elkaar praten, en vergelijken hoe ze de verschillende kleuren ervaren.’
Tolerantie of stigma?
‘Op de lange termijn willen we het nut en onnut van psychiatrische labels in kaart brengen’, zegt Bos’ collega Sarah Durston, hoogleraar ontwikkelingsstoornissen, ook aan het UMC Utrecht. Oorspronkelijk zijn deze labels ontwikkeld zodat behandelaren beter met elkaar, met onderzoekers en patiënten konden praten. Inmiddels hebben de diagnoses veel verschillende doelen zoals voor financiering, beleidskeuzes en de ziektekostenverzekering. ‘Het is doorgetrokken naar dingen waar het minder geschikt voor is’, zegt Durston.
Ook in de maatschappij gebruiken veel mensen te pas en te onpas labels zoals ADHD of autisme. In dit Lowlandsonderzoek proberen de onderzoekers hun vinger te leggen op de invloed van labels in de maatschappij. Durston: ‘Weten of iemand ADHD heeft, kleurt waarschijnlijk onmiddellijk hoe je naar iemand kijkt. Dat kan positief uitpakken, omdat je bijvoorbeeld meer tolerant bent voor bepaald gedrag. Maar het kan ook stigmatiserend werken.’
Op de grens van normaal
Mogelijk ligt de aard van een aandoening niet alleen in iemand zelf, maar ook in de omgeving, vertelt Bos. ‘Iedereen heeft het afgelopen jaar een zeker mate van psychische kwetsbaarheid ervaren. De omgeving heeft impact op je mentale gezondheid. Voor sommigen pakte de lockdown goed uit, maar voor anderen was het zwaar.’
Niet alleen hoe de omgeving is, maar ook wat de maatschappij bepaalt, heeft invloed. ‘Het is bijna een maatschappelijke keuze wat we problematisch vinden en wat niet’, zegt Bos. ‘We verwachten bijvoorbeeld dat kinderen de hele dag opletten. Als ons schoolsysteem anders ingericht zou zijn met meer bewegingsvrijheid, zouden minder kinderen de diagnose ADHD krijgen.’
Zelfs tussen culturen verschilt de kijk op labels. Zo zien sommige culturen psychoses als positieve, spirituele ervaringen. In Nederland beschouwen we psychoses als een ernstige aandoening. ‘Ergens zit dus een grens tussen wat wel en niet normatief is. Waar die grens precies ligt, zijn wij in geïnteresseerd’, aldus Bos.
Elk jaar vinden er wetenschappelijke onderzoeken plaats op muziekfestival Lowlands. New Scientist is partner van Lowlands Science en deelt wat er gaat gebeuren en waar je als festivalbezoeker allemaal aan mee kan doen. Lowlands 2022 vindt plaats op 19, 20 en 21 augustus 2022.
