Het AD en New Scientist organiseren voor de dertiende keer de Robbert Dijkgraaf essayprijs. Thema: ‘Onbeperkte mogelijkheden? Dankzij AI is iedereen wetenschapper. Schrijver. Kunstenaar. Alles?’ ‘We zitten in een revolutie die vakgebiedoverschrijdend is’, zegt natuurkundige Robbert Dijkgraaf.
‘Ik doe niet zo heel veel momenteel’, zegt voormalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf aan het eind van het interview over kunstmatige intelligentie (AI), het thema van dit jaar van de naar hem vernoemde essayprijs. Na dertig hectische Haagse maanden heeft hij zich nu teruggetrokken in Limburg om te lezen en na te denken over de toekomst. Dat die toekomst voor een deel zal worden vormgegeven en bepaald door AI, staat voor Dijkgraaf vast.
‘We zitten in een revolutie’, zegt hij. ‘En die revolutie gaat niet alleen over technologie. Zelfs niet over een vakgebied. Het is een gebied van gebieden. Alles wordt meer, sneller en groter. Ik vergelijk het met de periodes in onze geschiedenis toen we dingen gingen mechaniseren of met de informatierevolutie. Die raakten ook alles. Daarom is voorspellen in welke richting het gaat heel lastig.’
Oorverdovende stilte: het verband tussen tinnitus en gehoorverlies
Onderzoek naar het paradoxale verband tussen tinnitus en gehoorverlies heeft een verborgen vorm van doofheid aan het licht gebracht.
Kunt u wel een poging doen?
‘We ontwikkelen denkende machines en dat proces gaat dankzij die machines alleen maar sneller en sneller. Met onvoorziene effecten in het dagelijks leven.
Als ik naar de wetenschap kijk, toch de plek waar ik het meeste thuishoor, dan denk ik dat hier de meest belangrijke toepassingen gaan komen. Slimme mensen kunnen slimme machines goed gebruiken. Machines die iets begrijpen wat we nog niet begrijpen, of iets maken wat er nog niet gemaakt is.
Ik wil bijvoorbeeld begrijpen hoe het universum werkt. Daarbij gebruiken we hulpmiddelen, zoals de meest geraffineerde instrumenten, in prachtige laboratoria. We hebben met het internet alle wetenschappers aan elkaar gekoppeld. Nu kan AI dit alles een extra boost geven, om ons te helpen en ons ongelooflijke dingen te laten zien.
We zitten momenteel in de fase van generatieve AI, waarbij machines getraind zijn om patronen te herkennen in grote verzamelingen data. Dat is natuurlijk de essentie van de wetenschap: de wetmatigheden achter de werkelijkheid ontdekken.’
Hoe vindt u dat?
‘Fantastisch. Heel lang dachten we dat de mens uniek is, maar dat is niet zo. Vroeger had je een mens nodig om een auto te besturen, en nu bestuurt een machine die auto. Ik ben er ook van overtuigd dat we later zullen terugkijken en zeggen: goh, zo rond 2024, dat was wel een hele spannende tijd. Het was het moment dat machines langszij kwamen.’
Is dat alleen maar positief?
‘Ik zie het tweeledig. Ik denk dat we versteld zullen staan dat dingen sneller en beter gaan waarvan we dat niet gedacht hadden. Maar we moeten ook op de hoede zijn. Het zal de komende jaren ook duidelijk worden dat AI bepaalde dingen niet kan. De huidige programma’s hebben eigenlijk alles gelezen wat er op de wereld te lezen is. Maar op een gegeven moment is dat klaar en zal je nieuwe wegen moeten bewandelen om een volgende stap te maken.’
Onlangs vergeleek u AI met de wetenschap zelf.
‘Het grootste product van de wetenschap is onkunde, want alles wat je leert, roept weer meer vragen op, en die kan je dan weer proberen te beantwoorden. Een zelfversterkend effect. Kennis heeft de prachtige gave zich te kunnen vermeerderen in het gebruik. Dat geeft nieuwe kennis van hogere kwaliteit. Die zichzelf versterkende loop zie je ook bij AI.’
Is er iets waaraan u twijfelt aangaande de AI-mogelijkheden?
‘De voorspellingen rondom creativiteit. Computers kunnen patronen herkennen en die patronen leren en toepassen. En eindeloos het internet af te zoeken om informatie te vinden en dat weer te combineren. Dat is echter niet hetzelfde als een origineel denkproces. Als jij AI een film wil laten maken, dan zal je instructies moeten geven. Je kan in een situatie komen waarbij je even lang bezig bent met de computer vertellen wat die moet doen, als wat eruit komt. Het unieke aan een mens is dat deze vanuit niets iets kan maken. Dat kan de computer nog niet en ik ben sceptisch dat dit snel gaat gebeuren.’
In hoeverre mogen mensen AI gebruiken voor de essayprijs?
‘AI kan je gebruiken om op een slimme manier informatie tot je te brengen. Zie het als een slimme assistent. Maar zo’n assistent kan geen origineel essay schrijven. Dan mis je wat: de eigen stem van de schrijver.
We leven in een wereld waar heel veel gebeurt en het is belangrijk dat mensen erover nadenken en dat ze ideeën met elkaar delen. Ik schrijf zelf ook graag. Als je schrijft, dan ben je eigenlijk in een dialoog met jezelf, op zoek naar je eigen ideeën. Daar kijken we ook naar bij de beoordeling. Naar originaliteit en eigenheid van de auteur. Dat kan AI niet leveren.’
Wat wordt u volgende stap na uw ministerschap?
‘Daar denk ik nu over na. Ik vind het erg fijn om even uit te ademen en dan weer in te ademen. Ik lees veel en ik merk aan mezelf dat ik weer naar de wetenschap trek. Tot 2 juli zat ik aan het stuur van de auto op de snelweg, en nu hang ik op de achterbank en kijk ik naar buiten en geniet van het uitzicht. En ik realiseer me dat politiek vooral iets tijdelijks is en wetenschappelijke kennis blijvend is.’
Robbert Dijkgraaf essayprijs
Voor de dertiende keer wordt de Robbert Dijkgraaf essayprijs uitgereikt. Het thema van dit jaar is: ’Onbeperkte mogelijkheden? Dankzij AI is iedereen wetenschapper. Schrijver. Kunstenaar. Alles?’ Ga naar deze pagina voor meer informatie. Meedoen kan tot 10 oktober 2024.