Woensdagavond kan het Nederlands elftal zich plaatsen voor de tweede ronde van het WK voetbal. Dat lijkt haalbaar, omdat de tegenstander, Australië, niet bepaald bekendstaat als een voetbalnatie. Helemaal terecht is dat beeld niet. Australiërs zijn allesbehalve slecht in voetbal, ze houden er alleen afwijkende spelregels op na. Wat geldt voor de flora en fauna in Down Under geldt namelijk ook voor het voetbal: de sport heeft er een heel andere evolutie doorlopen dan in de rest van de wereld.
In het jaar 1823 deed zich in het Engelse stadje Rugby een historische gebeurtenis voor. Rugby is een bescheiden plattelandsstadje, gelegen in het hart van Engeland, op een goed uur rijden van Londen. Het meest in het oog springende gebouw van Rugby is de plaatselijke kostschool – gesticht in 1567, en daarmee een van de oudste kostscholen van Groot-Brittannië. Dat de naam van het stadje bij het merendeel van de wereldbevolking een belletje doet rinkelen, heeft ermee te maken dat een partijtje voetbal op die Rugby School ooit een onverwachte wending nam. Die wending volgde op een memorabel vleugje vals spel, vergelijkbaar met de handsbal van Diego Maradona in 1986 of met die van Thierry Henry en Luis Suarez in 2009 en 2010.
De dader van het vergrijp, een dorpsjongen genaamd William Webb Ellis, wordt tegenwoordig in menig sportkring vereerd als een oorlogsheld. Er is een wereldbeker naar hem vernoemd, en op de muur van de Rugby School hangt een plaquette om zijn nagedachtenis levend te houden. Op die plaquette staat geschreven: ‘Deze steen herinnert aan de heldendaad van William Webb Ellis, die met een subtiele veronachtzaming van de regels van voetbal zoals gespeeld in zijn tijd, als de eerste de bal in zijn armen nam en ermee rende, waarmee het onderscheidende aspect van de sport rugby ontstond. A.D. 1823’
Moeten we de grenzen van het zonnestelsel herzien?
Ruimtesonde New Horizons vliegt nu voorbij de Kuipergordel, aan de rand van het zonnestelsel. Er wacht ons mogelijk nieuwe verrassingen.
Die gedenktekst stelt de feiten waarschijnlijk iets romantischer voor dan waartoe de werkelijkheid aanleiding geeft. In 1823 bestonden er nog geen eenduidige spelregels voor het voetbal. Alhoewel het schoppen tegen de bal de overhand had, waren er genoeg Britse kostscholen waar de bal weldegelijk met de hand opgepakt en meegedragen mocht worden. Maar een sport ontwikkelt zich door de jaren heen, en mogelijk dat de actie van Webb Ellis het ontstaansproces van rugby een impuls gaf. In 1871, zo’n vijftig jaar na het legendarische valse spel in Rugby, leidde groeiende onenigheid over een aantal spelregels tot de afsplitsing van de Rugby Football Union uit de Football Association – en werd rugby definitief een zelfstandige sport.
Een nieuwe tak van sport
De afsplitsing van rugby tot een zelfstandige sport illustreert de versplintering die het voetbal in de 19e eeuw doormaakte. Het voetbal zoals dat deze maand gespeeld wordt op het wereldkampioenschap in Brazilië – en dat officieel bekend staat als Association Football, ofwel soccer – heeft wereldwijd verreweg de meeste aanhangers onder voetballiefhebbers. Dat neemt niet weg dat er daarnaast tal van andere voetbalvormen bestaan, bekende en minder bekende.
Afgezien van het zojuist genoemde Rugby Football, kunnen die nauwverwante sporten grofweg worden onderverdeeld in American Football, Gaelic Football, en Australian Football. Binnen al die voetbalvormen komen weer diverse spelvormen voor, wat het totaal aan officieel erkende voetbalsporten ruim in de dubbele cijfers brengt. Rugby Football kent vandaag de dag bijvoorbeeld twee hoofdstromen: Rugby Football League, en het populairdere Rugby Football Union. Maar beide stromingen bestaan uit verscheidene varianten, waarvan Rugby Sevens de bekendste is. Op het American Football bestaan zelfs zoveel variaties dat er een parapluterm voor is bedacht: Grideron.
Waar komt die verscheidenheid aan voetbalsporten vandaan? Die vraag heeft de aandacht getrokken van evolutiebiologen. Verander in het woord ‘sport’ de letter p in een o, en je hebt namelijk het antwoord. Sporten gedragen zich als soorten – als plantensoorten, diersoorten en andere levensvormen. Net zoals de rijke diversiteit aan levensvormen op aarde uiteindelijk valt ter herleiden tot een gemeenschappelijke voorouder, zo zijn de verschillende voetbalvarianten ontstaan uit een gemeenschappelijk voorouderlijk spel, een spel waarbij het doel was om een object aan de overzijde van een veld te krijgen.
Het verschijnsel dat bepaalde entiteiten de neiging hebben om in verschillende geografische regio’s zich verschillend te ontwikkelen, is overigens iets waar we in ons dagelijks leven allemaal wel eens tegen aanlopen. Grote kans dat u of jij tijdens het spellen van een spelletje – of dat nu voetbal is, knikkeren, of zelfs een bordspel als Monopoly of Risk – wel eens heeft ervaren dat van plaats tot plaats en van persoon tot persoon heel andere regels gehanteerd blijken te worden.
Soortgelijke discussies over wat de juiste spelregels zijn, leidden tot de diversificatie van voetbalvormen. Die discussies hadden onder meer betrekking op de afmetingen van het speelveld en de vorm van de bal. Ook konden sporters het maar niet met elkaar eens worden over vragen als of je nu wel of niet de bal naar voren mag spelen (de buitenspelregel), of je je handen mocht gebruiken, en of het toegestaan moest zijn om een tegenstander ten val te brengen. Bij elk verschil van inzicht dreigde een vertakking. Hadden overkoepelende instanties als de FIFA niet actief de eenheid bewaard, dan was de versplintering van het voetbal nog veel sterker geweest dan uiteindelijk het geval bleek.
De lat te hoog leggen
Een land waar het voetbal een wel heel bijzondere ontwikkeling heeft doorgemaakt, is de aankomende tegenstander van het Nederlands elftal: Australië. Dat land staat vooral bekend om haar unieke flora (eucalyptusplanten) en fauna (buideldieren). Maar ook de voetbalsport heeft zich daar heel anders ontwikkeld dan elders in de wereld. Het resultaat van die ontwikkeling heet Australian Football.
Net als de meeste andere voetbalvormen is de sport ontstaan in het midden van de 19e eeuw, vlak nadat vroege versies van het Britse kostschoolvoetbal naar Australië overwaaiden. Daar in Australië kon de sport, afgezonderd van invloeden uit andere continenten, zich geheel anders ontwikkelen dan waar ook ter wereld. Toen Association Football later alsnog Australië bereikte, begon het daar om aanhangers te wedijveren met het inheemse Australian Football, precies zoals de door Europese kolonisten geïntroduceerde placentadieren tegenwoordig een bedreiging vormen voor de inheemse buideldiersoorten. Toch is de sport razend populair gebleven, zowel onder sporters als onder toeschouwers.
Australian football, ook wel Footy genoemd, is de enige voetbalvorm die plaatsvindt op een ovaal speelveld in plaats van op een rechthoekig veld. Een ander opmerkelijk verschil is de aanwezigheid van niet twee maar vier doelpalen. Een score tussen de middelste doelpalen levert zes punten op, terwijl een score tussen een middelpaal en een zijpaal slechts voor één punt telt.
Als er al een sport is waarmee je Australian Football kunt vergelijken, dan is het Gaelic Football. Die sport, van oorsprong beoefend in Ierland, verschilt in meerdere opzichten van Footy. Een afwijkende spelregel van Gaelic Football is bijvoorbeeld dat je na vier stappen de bal op je voet of op de grond moet laten stuiteren. Een belangrijk onderscheid is ook de puntentelling: een score boven de lat telt bij Gaelic Football voor één punt, een score onder de lat voor drie punten. Toch zagen de Australiërs en Ieren genoeg overeenkomsten om tot een gecombineerde sport te komen – International Rules Football – zodat er nu een spel bestaat waar je zowel naast de palen als boven de lat kunt scoren.
Die overeenkomst tussen Gaelic Football en Australian Football verklaart deels waarom Ierland op dit moment recordhouder is in aantal wereldtitels Australian Football. Het andere deel van de verklaring is dat Australië zelf niet aan die driejaarlijkse wereldkampioenschappen deelneemt. De vrees bestaat namelijk dat Australië zozeer boven de concurrentie zou uitsteken dat de uitslag van het toernooi te voorspelbaar zou zijn. Wij Nederlanders mogen al met al van geluk spreken dat de spelregels die woensdagavond gehanteerd worden, die van het Association Football zijn, en niet die van Australian Football – anders hadden we tegen Australië geen schijn van kans gemaakt.
Lees verder: