Het heelal sterft een trage dood. Dat zal niet vandaag of morgen zijn, maar over 100 biljoen jaar. Wetenschapsfilosoof Herman de Regt legt uit waarom die nutteloze informatie ons fascineert. ‘Kennis is als heroïne voor onze hersenen: ongelofelijk verslavend.’
Het heelal produceert nog maar half de energie die het 2 miljard jaar geleden produceerde. Tot die conclusie kwam het Gama-onderzoeksteam eerder deze maand met behulp van enkele van de krachtigste telescopen ter wereld. Over 5 miljard jaar dooft onze zon en wordt de aarde onleefbaar. Nog eens 100 biljoen jaar later dooft ook de allerlaatste ster. Het heelal dut in.
Kosten nog moeiten werden gespaard om tot die conclusie te komen. ‘We hebben alle telescopen in de ruimte en op aarde gebruikt die we te pakken konden krijgen’, aldus Simon Driver, die de leiding heeft over het Gama-team. De onderzoekers maakten gebruik van telescopen in het noorden van Chili, satellieten van NASA en de infrarood-ruimtetelescoop van het Europees Ruimteagentschap om de energieproductie van maar liefst 200.000 sterrenstelsels vast te stellen. Alle 21 golflengten werden daarbij gemeten: van ultraviolet tot ver-infrarood. Nooit eerder werd er zo’n nauwkeurige en grootschalige meting gedaan.
Het was een onderneming die even tijdrovend en prijzig als nutteloos was. Niet alleen zal niemand van ons getuige zijn van het uitdoven van de zon of van de allerlaatste ster. De eindigheid van de energieproductie is bovendien iets dat ver buiten onze macht ligt. Vanwaar die fascinatie voor iets dat niemand van ons ooit zal meemaken en waarop niemand ook maar de minste invloed kan uitoefenen?
Heersen zwermen killerdrones straks over het slagveld?
Een luchtruim gevuld door kunstmatig intelligente killerdrones, die autonoom bepalen wie blijft leven en wie zal sterven. Hoe waarschijnlijk is dat?
Hedonistische hotspots
Ik vroeg het wetenschapsfilosoof Herman de Regt. ‘Ieder mens verlangt van nature naar kennis’, verklaart hij. ‘Dat zei Aristoteles meer dan 2300 jaar geleden al. De mens is het redelijke dier: altijd nieuwsgierig en gek op alle kennis die op ons pad komt – ook als het volledig nutteloos is.’
Op zoek naar een verklaring voor ons verlangen naar kennis, bundelde De Regt zijn krachten met Hans Dooremalen in het boek Het Snapgevoel, dat dit najaar verschijnt. De hypothese van het tweetal: de mens houdt van kennis, omdat kennis gelukkig maakt en dat heeft een biologisch-evolutionaire oorzaak. De Regt: ‘In je hersenen zitten hedonistische hot-spots, waar neurotransmitters vrijkomen die jou een lekker gevoel geven op het moment dat je denkt de wereld te snappen. Om dat te gevoel te bereiken, zijn we steeds op zoek naar kennis. We zijn verslaafd aan het fijne gevoel dat het teweegbrengt.’
De Regt beschrijft dat ‘fijne gevoel’ aan de hand van een praktisch voorbeeld. ‘We kennen allemaal het aha-moment als je aan het puzzelen bent en maar blijft doorgaan, tot je ineens de oplossing ziet en een enorme gelukzaligheid ervaart. Dat is een extreme vorm van het snapgevoel. Elke keer als je iets leert over de wereld om je heen, gebeurt dat in het klein. Kennis over het uitdoven van het heelal – hoe nutteloos ook – geeft zo’n snapgevoel en maakt dat je je gelukkiger voelt.’
Paradoxaal
Een verklaring voor de herkomst van dat gevoel vinden De Regt en Dooremalen in de evolutietheorie. ‘Evolutionair gezien was het voordelig om kennis te hebben om te kunnen anticiperen op gevaar. Daardoor hadden mensen met veel kennis een grotere overlevingskans en dus meer kans om zich voort te planten. Omdat wij het product zijn van dat soort natuurlijke selectie, is aannemelijk dat we ons prettig voelen als we het gevoel hebben dat we iets te weten komen. Als we iets leren over het heelal, krijgen we zo’n snapgevoel en dat maakt ons gelukkig.’
Het klinkt wat paradoxaal. Hoe kan het einde van alles ons gelukkig stemmen? Is een zekere melancholie niet meer op zijn plaats? De Regt: ‘Het geluksgevoel is biologisch bepaald. We zitten nou eenmaal zo in elkaar dan dat we niet anders kunnen dan blij zijn om dingen te weten. Als je langer nadenkt over het einde van het heelal stemt dat natuurlijk somber, maar de eerste, natuurlijke reactie is de gelukzaligheidsbonus. Kennis is als heroïne voor onze hersenen: ongelofelijk verslavend. Of het nou positieve of negatieve, nuttige of nutteloze kennis betreft, onze hersenen smullen ervan – ook als het gaat over iets nutteloos als de houdbaarheidsdatum van het heelal.’
Dit is een bericht van de Academie voor de Nutteloze Kennis. U kunt meer over de Academie en haar missie lezen op haar website, op Facebook of opTwitter.
Lees verder: