Bert Meijer, hoogleraar organische chemie aan de Technische Universiteit Eindhoven, en Ben Feringa, Nobelprijswinnaar en hoogleraar organische chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen, maakten jarenlang deel uit van de jury van de Dr. H.P. Heinekenprijs voor de Biochemie en Biofysica. Ze vertellen over het belang van de prijs, baanbrekende ontdekkingen van laureaten en de toekomst van het vakgebied.
Belangrijk voor Nederland
Meijer: ‘In de biochemie en biofysica is de Heinekenprijs een van de internationale topprijzen. Naast de waarde voor het vakgebied, is het voor Nederland ook belangrijk om zo’n prijs te hebben. Het maakt de Nederlandse wetenschap in de perceptie van anderen belangrijker.’
Feringa: ‘Door deze prijs heeft Nederland ook invloed op waar het vakgebied naartoe gaat. De Heinekenprijs heeft toch wel de reputatie dat als je die gewonnen hebt, je in het speelveld van de Nobelprijswinnaars zit, de absolute top van de wereld. En daar dragen we als Nederland een steentje aan bij.’
Oudste menselijke genomen laten zien wanneer we het met de neanderthalers deden
Dankzij de oudste genomen die ooit zijn teruggevonden, weten we wanneer Homo sapiens en de neanderthalers zich met elkaar hebben vermengd.
Baanbrekende ontdekkingen
Feringa: ‘Ik vind CRISPR/Cas9 een van de belangrijkste ontdekkingen van de afgelopen zestig jaar, en daarnaast alle beeldvormingstechnieken. Die technieken om in de cel te kunnen kijken en processen zichtbaar te maken, hebben onze kennis over cellen enorm vergroot.’
Meijer: ‘Een voorbeeld daarvan is de STORM-techniek, waar Xiaowei Zhuang de Heinekenprijs voor heeft gekregen. Doordat we met behulp van dit soort technieken de interacties binnen een cel steeds beter begrijpen, kunnen we ook steeds meer ziekten genezen. Iemand anders die ik heel hoog heb zitten is Erwin Chargaff, de winnaar van de allereerste Heinekenprijs. Hij heeft enorm veel bijgedragen aan onze kennis over DNA. Voor mij staat hij op hetzelfde niveau als Watson en Crick, die de dubbele helix van DNA hebben ontdekt.’
De toekomst
Feringa: ‘In 2022 heeft Carolyn Bertozzi de Heinekenprijs en daarna de Nobelprijs gekregen. Zij voert chemische reacties uit in cellen. Toen ik student was, was het ondenkbaar dat je aan levende cellen chemie kon doen. Dat dit nu mogelijk is, opent een hele nieuwe wereld, waardoor we veel beter op moleculair niveau kunnen begrijpen hoe zo’n gigantisch complex systeem werkt. En als je uiteindelijk beter begrijpt hoe cellen werken en hoe leven werkt: kun je dan misschien ook primitief leven bouwen? Dat is een geweldige uitdaging, en dan kom je meteen bij de belangrijkste vraag die ik ken: wat is leven, en wat is de oorsprong van leven? Uiteindelijk is het allemaal chemie, molecuultjes.’
Meijer: ‘Ik denk dat we binnenkort ook afscheid gaan nemen van het dogma dat een natuurlijk molecuul iets anders is dan een synthetisch molecuul uit een laboratorium. Want het zijn dezelfde atomen, dezelfde fysische wetten. We kunnen al biomaterialen maken die delen van het lichaam overnemen doordat ze eigenlijk in alles gelijk zijn aan natuurlijke materialen. Op het gebied waar natuurlijke en synthetische materialen samenkomen verwacht ik nog heel veel geweldige ontdekkingen.’
60 jaar Dr. H.P. Heinekenprijs voor de Biochemie en Biofysica
In 2024 vieren de Heinekenprijzen, de grootste internationale wetenschapsprijzen van Nederland, hun 60-jarige jubileum. Ter ere van dit jubileum duiken we in de geschiedenis van de prijs waar het mee begon: de Dr. H.P. Heinekenprijs voor de Biochemie en Biofysica. Wetenschappers die deze prijs de afgelopen 60 jaar ontvingen, ontrafelden onder meer de geheimen van DNA, cellen en eiwitten. Daarmee legden ze de basis voor nieuwe medische toepassingen.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de Stichting Alfred Heineken Fondsen.