Op zijn negentiende sloop Jory van Thiel al door de Thaise jungle, op zoek naar slangen. Zes jaar later staat hij als biologiestudent te boek als coauteur van een wetenschappelijk artikel over het gif van de spugende cobra.
Hoe is de liefde voor de slang ontstaan?
‘Als kind was ik een groot fan van Crocodile Hunter Steve Irwin. Slangen heb ik altijd fascinerende beesten gevonden. Ik wilde dolgraag een slang in huis, maar dat mocht eerst niet van mijn moeder. Uiteindelijk ging ze overstag toen ze zag dat ik echt om die beesten geef. Heerlijk, als ik in mijn kamer aan het werk ben en mijn koperkopslang behaaglijk onder de warme lampen zie liggen onder een tropische plant.
Op mijn vijftiende moest ik van de havo af vanwege slechte cijfers. De keuze was niet moeilijk, ik ging eco & wildlife studeren. Ik ging onderzoek doen naar adders in Limburg, en op mijn negentiende regelde ik een stage naar Thailand.’
Is het aardse magneetveld de weg kwijt?
Volgens sommigen kan het aardmagneetveld elk moment omkeren. Is er reden tot zorg?
Waar je een eng ongeluk kreeg met een cobra.
‘Dat was even schrikken. Iemand had een koningscobra in zijn huis gevonden, dat gebeurt regelmatig in die contreien. Wij erop af, als een soort slangenambulance. We vingen het dier en zetten het weer uit in de natuur. Op de terugweg door de jungle stak er ineens een gif spugende cobra over. Mijn baas wilde het dier meenemen voor onderzoek, dus wij stapten uit de auto. Ik wilde de slang net in de zak stoppen, toen iemand iets tegen me zei. Ik lette even niet op en gelijk spuugde de cobra zijn gif in mijn ogen. Terwijl ik nota bene een bril ophad. Precisiewerk. En heel pijnlijk.
Je kunt blind worden van dat gif. Bij mij is dat gelukkig niet gebeurd, mijn ogen zijn onmiddellijk met water uitgespoeld, maar het voorval ben ik uiteraard niet vergeten.
Toen ik hier op de universiteit in Leiden onderzoek ging doen, werd dat naar de mate van oogirritatie van het gif van spugende cobra’s. Fascinerend hoe een slang van van wel twee meter afstand zijn gif precies in de ogen van zijn belager kan spuwen. Dat doet hij met speciaal ontwikkelde giftanden, die werken als waterpistooltjes. De agressor verrekt van de pijn en druipt onmiddellijk af.’
Hoe ging dat onderzoek in zijn werk?
‘Je kan dat gif uiteraard niet op ogen uitproberen. Daarvoor hebben we het membraan – een soort vlies – van kippenembryo’s genomen. Dat heeft eenzelfde soort structuur als oogvlies. We hebben 17 verschillende soorten giffen getest. Uit het onderzoek bleek dat het gif van de spugende slang zich inderdaad onderscheidt door een sterk verhoogde oogirritatie.’
En hoe ben je nu als coauteur in Science terecht gekomen?
‘De leider van een grootschalig internationaal onderzoek naar slangengif, professor Casewell, kwam naar Leiden om een praatje te houden. We maakten contact en zijn gaan samenwerken. Onze gegevens zijn nu verwerkt in zijn onderzoek.
Casewell concludeert dat het gif van de spugende slang primair is bedoeld om een belager af te schrikken. Men vermoedt dat het spugen is ontstaan op het moment dat een bijzondere diersoort opkwam, miljoenen jaren geleden: de mens. Die viel de beesten aan door van een afstandje stokken en stenen te gooien. Gif spugen is dan een probaat verdedigingsmechanisme.
Daarnaast heeft Casewell ontdekt dat het slangengif van de spugende slang op verschillende plekken in de wereld op dezelfde manier is geëvolueerd in de loop der tijd, zonder dat er sprake was van contact tussen de slangen op de verschillende continenten. Dat heet convergente evolutie.’
Hoeveel mensen worden er eigenlijk gebeten door een gifslang?
“Slangenbeten zijn een groot probleem in de wereld, vooral in Afrika en Azië. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO vallen er jaarlijks tussen de 80.000 en de 140.000 doden in de wereld ten gevolge van slangenbeten. Een veelvoud daarvan wordt blijvend invalide.
Het wordt ook wel the disease of poverty genoemd. Antigif is extreem duur, je betaalt honderden dollars voor zo’n potje. Dat kunnen arme mensen natuurlijk niet betalen. Daar komt bij dat sommige producenten hun productie stop hebben gezet, omdat ze te weinig winst draaiden. Costa Rica is een positieve uitzondering. Daar produceert de universiteit het antigif en kost een potje nog maar 28 dollar.
De wetenschap is naarstig op zoek naar goedkopere middelen. Er is nu een pilletje in ontwikkeling dat een slachtoffer vlak na het bijtincident kan slikken. Het gif wordt zoveel mogelijk geneutraliseerd en het slachtoffer kan verder in het ziekenhuis verpleegd worden.
Door bevolkingstoename en ontbossing komen de leefwerelden van mensen en slangen steeds dichter bij elkaar. Slangen komen ook in dorpen en steden terecht omdat mensen afval laten slingeren. Daar komen veel muizen en ratten op af en laat dat nou net het favoriete voedsel zijn van menig slang.
Slangengif levert de mensheid ook voordelen op. Zo ontdekten wetenschappers dat een bepaald soort gif extreem lage bloeddruk bij de prooi veroorzaakte. Dat heeft de basis gevormd voor een bloeddrukverlagend medicijn.’
Hoe staat het met de slang in Nederland?
‘In Nederland hebben we drie soorten slangen: de adder, de ringslang en de gladde slang. De adder is in principe giftig. In Amsterdam vind je de ringslang, die niet giftig is, onder andere in de Volgermeerpolder, het Amsterdamse Bos en het Bijlmerpark. Of je bang moet zijn? Nee, daar is geen reden voor. Slangen zijn van nature lieve, relaxte dieren, die niets met mensen te maken willen hebben. In Nederland zijn er ook geen gevallen bekend van een dodelijke slangenbeet.’