Hoe komen wetenschappers tot dat ene inzicht dat het verloop van hun carrière bepaalt? Daarover vertellen ze in de rubriek Eureka, elk weekend in het AD, verzorgd door de redactie van New Scientist. Deze keer: Marc Willemsen, bijzonder hoogleraar tabaksontmoediging aan de Universiteit Maastricht.
‘Ongeveer 2,5 miljoen mensen in Nederland roken. Als hoogleraar tabaksontmoediging probeer ik studenten te laten inzien wat erbij komt kijken om roken terug te dringen. Daarvoor denk ik na, en initieer ik nieuw onderzoek over dit onderwerp. Dat leidde bij mij tot een groot moment van inzicht.
In 2010 was ik met vakantie, op weg van Hanoi naar het zuiden van Vietnam. Het bed tijdens de nachtelijke busrit was veel te klein. Slapen lukte niet, maar ik had wel een aantekenboekje en pen bij me. In kleermakerszit heb ik al mijn gedachtes over dit onderwerp opgeschreven. Toen de ochtend zich aandiende had ik een model, dat ik later, na empirische onderbouwing, het vliegwiel noemde.
Stikstofuitstoot lokt planten naar West-Europa
Bosplanten die goed tegen stikstof kunnen, verschuiven snel van Oost- naar West-Europa. Daar brengen ze andere planten in de verdrukking.
Mijn model bestaat uit vijf elementen die samen een groot wiel vormen. Het begint met -element één- overheidsmaatregelen zoals accijnzen of campagnes. Daardoor neemt -twee- de consumptie af. Mensen roken minder of stoppen. En-drie- de sociale norm in de samenleving wordt negatiever, roken denormaliseert en er komt maatschappelijke draagvlak voor vervolgmaatregelen -vier. En maatschappelijk draagvlak is weer een voorwaarde voor politiek draagvlak -element vijf- voor nieuwe maatregelen. Die nieuwe overheidsmaatregelen sorteren ook weer effect, en zo is de cirkel is rond.
Een vliegwiel is een goede metafoor voor wat er aan de hand is op populatieniveau bij de strijd om het roken. Het is relatief zwaar, heeft een draaimoment dat moeilijk op gang te krijgen is. Als er voldoende moment is, draait het wiel langzaam door, maar je moet er wel energie in blijven steken, anders kan het tot stilstand komen.
Dat zien we op dit moment gebeuren. De afname van het roken lijkt afgeremd te worden. Dit model heb ik uitgewerkt tot mijn oratie, er kwam een boek. Organisaties als Samenwerkende GezondheidsFondsen en Alliantie Nederland Rookvrij gingen met het model werken. Waarbij we ons altijd moeten realiseren dat het langzaam gaat.’
