Afgelopen augustus stonden cultuursocioloog Samira van Bohemen en haar collega’s op het muziekfestival Lowlands met hun onderzoeksproject ‘Pornfessions’. Nu zijn de eerste resultaten over de pornovoorkeuren van Lowlandsbezoekers bekend.

Het sekspositieve onderzoek van het Erasmus Love Lab was ongekend populair op Lowlands 2024: elke dag stond er een lange rij voor de Pornfessions booths, met bezoekers die hun wildste fantasieën wilden opbiechten aan een pornopriester. ‘We hebben bijna de hele tijd vol gezeten en hebben zelfs mensen moeten wegsturen’, zegt cultuursocioloog Samira van Bohemen, nog steeds een beetje onder de indruk. ‘Het was zo’n ontzettend leuke ervaring, en we hebben ook nog eens belangrijke data kunnen verzamelen.’ Sindsdien zijn de onderzoekers druk met het analyseren van de verzamelde gegevens. Nu kunnen ze de voorzichtige eerste resultaten delen met de wereld.

Wat hebben jullie precies onderzocht op Lowlands?

‘In het Pornfessions-project zijn we benieuwd hoe mensen naar stereotypen in pornografie kijken – dus welke generalisaties we toeschrijven aan individuen op basis van bijvoorbeeld gender en seksualiteit. In pornografie zien we dat vrouwen vooral een onderdanige en ondergeschikte rol krijgen en dat mannen worden neergezet als groot, sterk en dominant. Wij willen weten wat de aantrekkingskracht is van deze genderstereotypen, en of iedere persoon zich er evenveel tot aangetrokken voelt. Met andere woorden: wat zijn nou die individuele verschillen in pornovoorkeuren, en waar komt die diversiteit vandaan?’

'Als maaltijdbezorger heb je je te voegen naar de algoritmes'
LEES OOK

'Als maaltijdbezorger heb je je te voegen naar de algoritmes'

Arbeidsrechtspecialiste Jana Retkowsky onderzocht het werk van maaltijdbezorgers. 'Door het algoritme worden ze als robots.'

Hadden jullie daar vooraf verwachtingen over?

‘Wij verwachtten dat die aantrekkingskracht van genderstereotypen dus inderdaad per persoon verschilt, en dat die diversiteit niet alleen wordt veroorzaakt doordat je zelf man of vrouw bent – en of je je dus goed kan identificeren met een personage – maar vooral door de genderwaarden die je hebt. Iemand kan bijvoorbeeld meer conservatieve genderwaarden hebben, of juist meer progressieve waarden. En dat kan beïnvloeden of je graag of minder graag naar bepaalde genderrollen in pornografie kijkt.’

Het Pornfessions-onderzoek werd goed bezocht op Lowlands 2024. Beeld: Maurits Kortenbout.

Hoe hebben jullie de pornovoorkeuren getest?

‘Enerzijds hadden we het Pornfession-gedeelte, waar je anoniem je seksuele fantasieën kon opbiechten. Daar keken we vooral naar het bewuste deel van deze persoonlijke voorkeuren: wat voor betekenis geven mensen hieraan en wat zegt dit over hun sociale normen rondom gender?

Ook hadden we een experiment waarin we keken naar de belichaming ervan, naar het onbewuste proces. Hoe vormen deze diepgewortelde genderwaarden onze lichamelijke reacties op het kijken van porno? En reageer je fysiek meer of minder op porno met stereotypen? Hiervoor keken we naar hartslag en oogbewegingen.’

Wat zijn de eerste resultaten?

‘Het eerste dat we zagen is dat mannelijke Lowlanders alle soorten seks – stereotiep en niet-stereotiep – meer opwindend vonden dan vrouwen. Verder vonden veel bezoekers, man én vrouw, vanilleseks met gelijkwaardige genderrollen het meest aantrekkelijk, vooral als de personages dezelfde leeftijd hadden als de kijker. Er waren ook groepen die de voorkeur gaven aan traditionele, stereotiepe rollen en juist die powerdynamiek spannend vonden, zelfs onder feministisch-identificerende vrouwen.

Wat ook interessant is, is dat mensen vanuit verschillende frames naar porno kijken. Sommigen zien het echt als een fantasiewereld, waarin meer mogelijk is dan in het dagelijkse leven, terwijl anderen op zoek zijn naar een realistische weergave van seks. Dat hangt ook deels weer samen met de gendernormen die je hebt.’

En hoe zit het met die lichamelijke metingen?

‘De hartslag van Lowlanders daalt als ze expliciete porno te zien krijgen, en dit effect wordt sterker als de porno niet overeenkomt met hun genderwaarden. Bij vrouwen was deze fysieke reactie groter dan bij mannen. Wij denken dat deze hartslagdaling komt door een schokreactie als je expliciete porno te zien krijgt.’

Is dat ook wat er gebeurt als je zelf porno aanzet?

‘Ja, dat denk ik wel. Pornografie is nou eenmaal enorm expliciet en zoekt vaak de extremen op. Hyperbolische verhaallijnen, noemen we dat. Zo is de man extreem dominant en de vrouw extreem onderdanig, veel meer dan in het echte leven. Dat geldt ook voor lichaamskenmerken: die penis of die borsten zijn allemaal veel groter dan gemiddeld. En dus ook voor stereotypen. Juist deze overdrevenheid, dat schokkende, dat werkt heel opwindend. We moeten het nog wel verder uitzoeken, maar dit is wat we tot nu toe denken dat er gebeurt.’

Biechten voor de wetenschap: wat zijn jouw wildste seksuele fantasieën? En wat zeggen die over jou? Beeld: Maurits Kortenbout.

Hoe representatief is deze onderzoeksgroep voor de Nederlandse bevolking?

‘Onderzoek naar dit soort onderwerpen trekt vaak een vrij selectieve groep deelnemers. Het was daarom ontzettend fijn om op Lowlands ons onderzoek te kunnen uitvoeren met zo’n grote groep enthousiaste mensen. Veel Lowlandsbezoekers zitten in een leeftijdsgroep waarin vaak naar porno wordt gekeken. Ze hebben misschien wat gedronken of gebruikt, maar over het algemeen verwacht ik niet dat de betekenis die mensen aan iets geven daardoor veranderen. We vonden het wel belangrijk dat deelnemers consent konden geven voor het onderzoek, dus hebben we ze bij binnenkomst aan een blaastest onderworpen.

De effecten die we nu hebben gevonden, zijn ook gewoon sterk. Maar om echt representatief te kunnen zijn, moeten we dit zeker verder bestuderen in grotere en meer diverse groepen.’

Op 19 november hebben jullie deze resultaten ook met het publiek gedeeld tijdens het evenement Let’s talk about Porn. Hoe was dat?

‘Fantastisch! We hebben stilgestaan bij waarom het zo belangrijk is dat er onderzoek wordt gedaan naar pornografie, en in het bijzonder naar stereotypen in porno. Samen met de hoofdonderzoekers van de twee deelexperimenten zijn we daarna dieper in de resultaten van ons Lowlands-onderzoek gedoken. Er waren ook pornoacteurs aanwezig die vertelden over hun ervaringen in de porno-industrie en hoe zij naar dit soort dingen kijken. Het was zo leuk om mee te maken en we hebben naderhand veel mooie reacties ontvangen.

Porno is nou eenmaal een enorm groot fenomeen, er kijken meer dan 800 miljoen mensen per dag naar. Bijna iedereen doet het, maar niemand heeft het er over. Dat maakt het heel intrigerend.

Maar we doen dit onderzoek ook om meer te leren over de sociale kant van seksualiteit, dat is van origine mijn insteek geweest als cultuursocioloog. Seksualiteit is een aangeleerd construct, en hoe dat belichaamd wordt, vind ik ontzettend interessant. Theorieën daarover bestaan al heel lang, maar laat het maar eens zien.’