Het begon met Bert van Bert&Ernie, toen ik vijf jaar oud was. Daarna kwamen Edwin van der Sar, Johnny Depp en Zac Hanson (kent u het liedje Mmmmbop nog?). Zo breidde mijn lijst met idolen zich gestaag uit over de jaren. In de meeste gevallen bleef het bij zwijmelen op afstand; alleen Bert en Zac Hanson heb ik in het echt gezien. Maar Paul Haenen was toch minder imponerend zonder geel gezicht en zwarte kuif en Zac bleek, toen ik hem bij een concert zag, inmiddels een onderkin te hebben en net getrouwd te zijn. Na die avond besloot ik daarom een nieuwe doelgroep aan te boren: beroemde wetenschappers.
Zoals vogelaars de hemel afspeuren naar nieuwe soorten, zo kijk ik op congressen rond of ik gelauwerde geologen zie. Niet zozeer vanwege het feit dat ik graag met ze in discussie ga over aardwetenschappelijke vraagstukken, maar omdat ik het leuk vind te zien wie de mens achter de wetenschapper is. Mijn geluk kon niet op toen ik vorig jaar op Spitsbergen gletsjerkenner Doug Benn tegen het lijf liep. Hij bleek niet alleen colleges glaciologie te geven, maar ook yogalessen – met als gevolg dat ik me elke week trouw in onmogelijke posities als de adelaar en de kat probeerde te wringen. Tijdens borrels zong hij – zestig jaar, lang grijs haar en Bob Marley T-shirt – uit volle borst Forever Young en een keer nodigde hij ons uit zijn wietplantage te bekijken.
Gisteren had ik wederom geluk. Onze eerste velddag van de permafrostcursus brachten we door in een naaldbos nabij de Universiteit van Fairbanks.
Tussen de sparren kwam een lange, rijzige gestalte op lieslaarzen aanlopen; een man met de oogopslag van Clint Eastwood en een doordringend Russisch accent. Op nog geen meter afstand van me stopte, met een aureool van muggen rond zijn hoofd, mijn held Yuri Shur.
Dit is de oplossing voor onze zoutverslaving
Te veel zout leidt tot hart- en vaatziekten. Kan het onschuldigere broertje van natriumchloride, kaliumchloride, dit probleem oplossen?
Nu mag Zac Hanson al enigszins in de vergetelheid zijn geraakt, de naam Yuri Shur zal bij u waarschijnlijk helemaal geen belletje doen rinkelen. Yuri Shur is dan ook geen rockster, acteur of voetballer – hij is een permafrostgod. Grondlegger van het permafrostonderzoek, auteur van talloze artikelen en momenteel onderzoeker aan de Universiteit van Alaska. Ik had zijn naam al zo vaak gelezen, dat het enigszins onwerkelijk voelde om hem plotseling te ontmoeten.
Samen met Shur (links op de foto) zetten we onze eerste boring in de bevroren bodem – een cursus over permafrost kan tenslotte niet beginnen zonder daadwerkelijk permafrost gevoeld en gezien te hebben. Met een forse drilboor gingen we de grond te lijf, om uiteindelijk een halve meter bruine, bevroren drab boven te halen, die er nog onsmakelijker uitzag dan de elandkeutels even verderop. Maar in de handen van Shur bleek de onooglijke boorkern een schat aan informatie te bevatten.
De bovenste veertig centimeter van de kern bestond uit de active layer: plantaardig bodemmateriaal dat alleen in de winter bevroren is. Onder elke active layer bevindt zich de permafrost, ofwel bodem die minstens twee jaar aaneengesloten een temperatuur van 0 C of lager heeft.
Shur legde hij uit dat in kleiige bodems vaak cryostructuren ontstaan: door het ijs gevormde patronen. In de kern die wij bekeken zaten kleine lensvomige stukken ijs op de overgang tussen actieve laag en permafrost: die waren afgelopen winter ontstaan toen het nog onbevroren water uit de actieve laag richting de permafrosttop sijpelde en daar bevroor.
Toen de kern een tijdje in de zon lag, begon de bruine prut langzaam uiteen te vallen. ‘Look, the permafrost is melting’, zei een van mijn medecursisten. Dat had hij beter niet kunnen doen – Shur keek hem ogenblikkelijk streng aan.’
‘Permafrost does not melt’, antwoordde hij met nadruk. ‘Permafrost does only thaw.’ Want smelten, zo lichtte hij toe, houdt een faseverandering in: iets dat in vaste toestand verkeert, verandert in een vloeistof. Permafrostbodems behouden, ook als de permafrost verdwijnt, hun consistentie – net zoals een brood dat uit de vriezer komt, niet ineens in pap verandert.
En zo gaf Shur het startschot voor onze jacht op permafrost: de komende week zullen we op verschillende plekken boringen zetten om te kijken op welke diepte de bovenkant van de permafrostlaag begint. Door die gegevens te vergelijken met data van voorgaande jaren, kunnen we kijken of de bovenlaag aan het ontdooien is – een mogelijk gevolg van klimaatverandering. Onze missie is niet zonder risico’s, zoals al blijkt uit onderstaande strip op www.xkcd.com. Naast de immer loerende muggen en de hongerige grizzlyberen schuilt ook in de permafrost zelf gevaar. Maar daarover later meer…
