Hoe komen wetenschappers tot dat ene inzicht dat het verloop van hun carrière bepaalt? Daarover vertellen ze in de rubriek Eureka, elk weekend in het AD, verzorgd door de redactie van New Scientist. Deze keer Thijs Bol, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam.
‘Als socioloog probeer ik de samenleving te begrijpen en te achterhalen waarom mensen bepaalde dingen doen. Waar psychologen zich richten op het individu, kijken sociologen naar groepen en netwerken. Ik onderzoek vooral ongelijkheid: waarom hebben sommige mensen veel en anderen weinig? Komt dat door talent en inzet, of door factoren waar iemand geen invloed op heeft, zoals willekeur?
Hier ging mijn oratie ook over. Toen ik die aan het schrijven was, ging ik met mijn twee zoontjes naar de kermis in Castricum, het dorp waar we wonen. Bij de grijpmachines kreeg ik een moment van inzicht: die grijpers zijn een perfecte metafoor voor de rol van willekeur bij het ontstaan van ongelijkheid. Het doel is om met de grijparm een knuffel te pakken — maar dat lukt vrijwel nooit. Telkens wanneer ik de grijper positioneerde, pakte deze een knuffel, maar die viel er halverwege tóch uit. Het grijpen was niet het moeilijkste, maar het vasthouden. Later leerde ik dat de grijper zo is ingesteld dat hij alleen op willekeurige momenten gesloten blijft. En alleen dan kun je een knuffel winnen. Toen realiseerde ik me: zo werkt het ook bij ongelijkheid in de samenleving.
Oud-analist AIVD onderzocht de radicale linkse actiescene
AIVD-analist Berrie Hanselman deed wetenschappelijk onderzoek naar vijftig jaar links activisme in Nederland.
Niet alles is puur willekeur: je moet wel de grijper goed positioneren, anders win je nooit een knuffel. Maar of hij gesloten blijft, is willekeurig. Sommige mensen kunnen oneindig veel euro’s in de automaat gooien. Op een gegeven moment blijft de grijper dicht en hebben ze de knuffel. Andere mensen hebben maar één kans — en dan moet het precies op dat moment gebeuren. Mensen schrijven succes graag aan zichzelf toe, terwijl succes in de samenleving wordt verdeeld als knuffels in een grijpmachine: je moet je best doen, maar vooral geluk hebben.’
