Quantum. Upcoming, met een leger aan wetenschappers die de code van de kleinste deeltjes probeert te kraken voor revolutionaire, spannende toepassingen als de quantumcomputer, quantuminternet en quantumsensors. Quantum Delta NL is een Nederlands samenwerkingsinitiatief dat Nederland een vooraanstaande positie moet bezorgen bij de implementatie van veelbelovende quantumtechnologieën in de maatschappij. Met oog voor de mogelijkheden én risico’s. De achtste – en laatste – in de rij is Deborah Nas (Vlissingen, 1972), hoogleraar Strategic Design for Technology-based Innovation aan de TU Delft, alsmede Innovation Lead bij het Centre for Quantum & Society van Quantum Delta NL.
Nas: ‘Ik hou me intensief bezig met de maatschappelijke beloftes en uitdagingen van quantum in de toekomst. Lastig, want de technologie is nog niet operationeel. Ik probeer nu al vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Aan de aanbodkant heb je de expert, die goed weet wat de mogelijkheden zijn van een quantumcomputer. Aan de andere kant de industrie, die ermee geholpen kan worden. Dat kan een netbeheerder zijn, die zijn elektriciteitsnet wil optimaliseren. Bij elke nieuwe aansluiting moet hij zijn net doorrekenen, of er nog voldoende capaciteit is. Bij zulke computerberekeningen kan de quantum-computer van grote waarde zijn. Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van nieuwe, betere medicijnen voor de farmaceutische industrie.’
Uitdagingen
‘We kijken ook vooruit met het quantumnetwerk. Het internet belooft onkraakbaar te worden, zodat we veilig kunnen communiceren. En als telescopen straks worden verstrengeld, kunnen we nog verder terugkijken in onze eigen geschiedenis. Dat zijn grote stappen vooruit. Maar veel dingen weten we nog niet. Met het Centre for Quantum & Society denken we hard na over de uitdagingen van quantum. Wat dat betreft hebben we geleerd van AI. Dat heeft zich decennialang kunnen ontwikkelen, zonder dat breed werd nagedacht over de mogelijkheden en gevaren. En werden we ineens geconfronteerd met nadelen, zoals blackbox-algoritmen. Met de bekende uitwassen van mensen met een donkere huidskleur die niet meer door de toegangspoort kunnen, of een Belastingdienst die ouders ten onrechte beschuldigde van fraude.’
‘Ik probeer robots te ontwikkelen die ook echt een nieuwe stap maken’
Hoe werkt vliegen? Dat lijkt een simpele vraag, maar voor luchtvaarttechnicus en bioloog David Lentink is het een levenslange zoektocht.
‘Een van de-vraagstukken is de toegang tot de quantumcomputer. Dat apparaat zal in het begin heel kostbaar zijn, een paar organisaties zullen er zich een kunnen veroorloven. De rest zal toegang hebben via de cloud. Dan moet je wel vooraf bedenken wie wat mag doen op zo’n quantumcomputer. Als je er straks de huidige digitale beveiliging mee kunt kraken, willen we dan dat iedereen dit kan doen?’
‘Nederland wil voorop lopen in de ontwikkeling van de quantumindustie. Maar dan moet je wel genoeg mensen hebben die opgeleid zijn in die technologie. Dat betekent dat je nu al leerlingen moet triggeren om een studie in die richting te kiezen. Als je ziet wat voor moeilijkheden we nu al hebben om een vak als informatica als verplicht vak het voortgezet onderwijs in te krijgen, dan hebben we nog een lange weg te gaan.’
Toekomst met quantum
‘Die is moeilijk te voorspellen. Ik vergelijk het met de laser, die in 1960 werd uitgevonden. Een groot apparaat met een zwak signaal. De uitvinder zal geen idee hebben gehad wat we er nu allemaal mee doen: van laserprints, tot barcodes en oogoperaties. Met quantum is het precies zo.’
Recent is de Nationale Quantum Cursus gelanceerd om Nederland kennis te laten maken met quantum en voor te bereiden op een quantumtoekomst. Het gratis online programma, ontwikkeld onder leiding van Jim Stolze en gefinancierd door Quantum Delta NL, onthult de complexiteiten van quantum-mechanica, belicht ontwikkelingen in de quantumtechnologie en onderzoekt de toekomstige implicaties ervan.
Op 14 maart 2024 beleefden bezoekers van een uitverkocht TivoliVredenburg een avond vol weten-schap, ethiek en zelfs een vleugje magie: het Gala van Quantum en Samenleving. New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen presenteerde de avond. Samen met quantum- en samenlevingsonderzoeker Julia Cramer interviewde hij wetenschappers, filosofen, innovatie-experts en Constantijn van Oranje over hun blik op onze toekomst met quantum. Bekijk hieronder de aftermovie of lees het verslag.
