Het oppervlak van Jupitermaan Europa vertoont opvallende overeenkomsten met de ijskap op Groenland. Daaruit concluderen astronomen dat vloeibaar water er mogelijk minder diep zit dan eerder aangenomen.
Astronomen zien in Europa, een van de tientallen manen rond Jupiter, een veelbelovende kandidaat in de zoektocht naar buitenaards leven. De maan lijkt een gigantische, mogelijk levensvatbare oceaan van vloeibaar water te bevatten. Erachter komen of hierin levende wezens rondzwemmen is echter nog niet zo makkelijk: de oceaan bevindt zich onder een kilometers dikke laag ijs, wat het nemen van monsters zeer uitdagend maakt.
Een nieuw onderzoek van wetenschappers van de Universiteit van Stanford in de Verenigde Staten werpt echter nieuw licht op de zaak. Mogelijk zijn er in de ijslaag zelf ook vele reservoirs van vloeibaar water te vinden, die op zichzelf een leefbare omgeving vormen. Dat zou de opdracht voor toekomstige ruimtemissie minder complex maken: in plaats van kilometers diep in het ijs te moeten boren, kan er ook dichter onder het oppervlak naar tekenen van leven worden gezocht.
Moeten we de grenzen van het zonnestelsel herzien?
Ruimtesonde New Horizons vliegt nu voorbij de Kuipergordel, aan de rand van het zonnestelsel. Er wacht ons mogelijk nieuwe verrassingen.
Toevalstreffer
Dat de onderzoekers tot deze conclusie komen, is overigens een toevalstreffer. Oorspronkelijk hielden ze zich niet bezig met de Jupitermaan, maar met klimaatonderzoek op Groenland. Hier bestudeerden ze de groei en het terugtrekken van ijskappen, en de invloed daarvan op de zeespiegelstijging.
Via onder meer radarbeelden zag het team de vorming van een ‘dubbele ijsrichel’, die ontstond doordat vloeibaar water in reservoirs onder het oppervlak opnieuw bevroor. Dit stuwde de bovenliggende ijslaag omhoog, met twee pieken in de vorm van de letter M als resultaat.
Kenmerkende vorm
Tot hun eigen verrassing zagen de onderzoekers diezelfde kenmerkende vorm terug op afbeeldingen van het oppervlak van Europa toen ze een presentatie over de Jupitermaan bijwoonden. Astronomen merkten deze structuren al in de jaren negentig op satellietbeelden op, maar een sluitende verklaring voor hun ontstaan was er nog niet. Hoewel de dubbele ijsrichels op Europa veel groter zijn dan die op Groenland – kammen van zo’n 300 meter hoog, met dalen van bijna een kilometer breed ertussen – wijst de vrijwel identieke vorm er volgens het team op dat ze mogelijk op eenzelfde manier zijn ontstaan.
Dat zou betekenen dat de ijskorst van Europa geen starre barrière is, maar een dynamisch systeem. ‘Als de ijsrichels op Europa ontstaan via hetzelfde mechanisme als we op Groenland zien, dan suggereert dat dat er daar overal water is’, zegt geofysicus Dustin Schroeder, lid van het onderzoeksteam.
Waar waterreservoirs in het Groenlandse ijs gevuld worden door onder meer stroompjes van smeltwater, zou het water op Europa vanuit de diepe, ondergrondse oceaan door scheuren in de ijskorst omhoog worden geperst. Dit sluit aan bij de eerdere ontdekking dat de maan geregeld pluimen van waterdamp de ruimte in spuit.
Kans op leven
Toekomstige ruimtemissies naar de Jupitermaan, waaronder Nasa’s Europa Clipper, waarvan de lancering in 2024 gepland staat, moeten uitsluitsel brengen. Via radarbeelden kunnen ze de ijskorst op een vergelijkbare manier onderzoeken als op Groenland. Als de metingen overeenkomen, is dat een sterke aanwijzing dat hier hetzelfde proces plaatsvindt.
Mocht Europa waterreservoirs in de ijskorst bevatten, dan is dat dubbel goed nieuws voor astronomen. Niet alleen maakt het de zoektocht naar leven gemakkelijker, het vergroot mogelijk ook de kans dat er überhaupt leven bestaat. ‘Omdat het water zich dichter bij het oppervlak bevindt, waar interessante voedingsstoffen uit de ruimte en van naburige manen neerdwarrelen, maakt leven hier wellicht een kans’, zegt Schroeder.
