Georges Lemaître is een van de grootste natuurkundigen die de vergetelheid rijk is. Hij was een van de eersten die aan de hand van de posities en snelheden van sterrenstelsels bedacht dat het heelal aan het uitdijen was.
De Belgische kosmoloog Georges Lemaître (1894 – 1966) berekende de hubbleconstante, een getal gerelateerd aan de uitdijing van het heelal, al twee jaar voor de Amerikaan Edwin Hubble hier zelf over publiceerde. Dit getal had dus beter de lemaîtreconstante kunnen heten.
Daarnaast koppelde Lemaître deze uitdijing als eerste aan het inzicht dat het heelal ooit op een specifiek punt begonnen moet zijn. Dit noemen we vandaag de oerknal- of bigbangtheorie, al had Lemaître het nog over een ‘oeratoom’. De term ‘big bang’ is eigenlijk als spottende bijnaam bedacht door criticasters van de theorie, maar is later onvoorzien een populaire term bij de voorstanders geworden.
Jongeren zijn gevoeliger voor likes
Moeten we ons zorgen maken over de gevolgen van sociale media op de mentale gezondheid van jongeren? Ontwikkelingspsycholoog Wouter van den Bos zocht ...
Priester
Naast wetenschapper was Lemaître ook priester. Zelf ervoer hij geen tegenstelling tussen het priesterschap en het bedrijven van wetenschap. ‘Doordeweeks ben ik wetenschapper, en op zondag ben ik priester’, zei hij daar zelf over.
Toch moest hij soms moeite doen om die twee leefwerelden niet met elkaar in conflict te laten komen. Toen paus Pius XII beweerde dat de theorie van Lemaître het wetenschappelijke bewijs voor het katholicisme was, sprak Lemaître hem openlijk tegen door te stellen dat de theorie geen bevestiging of ontkenning van zijn geloof was. Hij heeft de paus vervolgens wel geadviseerd om zich niet meer publiekelijk over kosmologie uit te laten.
Ondanks Lemaîtres interesse in wetenschap en het geven van preken, had hij weinig passie en talent voor het geven van onderwijs. Hij begon zijn colleges altijd met de vraag: ‘Waar waren we de vorige keer gebleven?’, en improviseerde afhankelijk van het antwoord het hele college aan elkaar. Een bekende anekdote over Lemaître is dat hij ooit voor een college een diapresentatie moest geven, maar per ongeluk vakantiefoto’s had meegenomen. Vervolgens hield hij een heel college lang een geïmproviseerd verhaal over het belang van informele contacten in de wetenschap. Ook zou hij toen hij op een snikhete zomermiddag bij een examen moest surveilleren alle studenten een 8 hebben aangeboden, om maar uit het lokaal te kunnen.
Weerstand
Lemaître vergaarde bij lange na niet de roem die tijd- en vakgenoten als Einstein en Hubble ten deel viel. Door een samenloop van omstandigheden heeft hij maar zeer beperkt erkenning voor zijn grote prestaties gekregen.
Lemaître had in de eerste plaats een zeer bescheiden karakter, en had ook geen enkele drang zichzelf te profileren. Een andere belangrijke reden was dat hij in het Frans publiceerde. Zijn werk is pas enkele jaren later naar het Engels vertaald. De belangrijkste passage, waarin hij een schatting maakt van de hubbleconstante, is toen in die vertaling niet meegenomen. Later bleek dat Lemaître deze passage zelf had weggelaten, omdat de latere berekeningen van Hubble nauwkeuriger waren dan die van hem.
Ook was er in het begin veel weerstand tegen de theorie van een uitdijend heelal, onder andere van Einstein zelf. Toen deze een taxi met hem deelde op de terugreis van een conferentie, zou hij gezegd hebben: ‘Your calculations are correct, but your physics is atrocious’. Uiteindelijk hoorde Lemaître drie dagen voor zijn dood dat de kosmische achtergrondstraling, het experimentele bewijs van zijn theorie, voor het eerst was waargenomen. Liggend op zijn sterfbed zei hij: ‘Dus ik had toch gelijk.’
KNAL!
Om Lemaître toch nog de eer te geven die hem toekomt, viert Leuven van 15 oktober tot 30 januari het KNAL!-festival. Een breed palet van kunstenaars, wetenschappers, en musea verbinden de oerknaltheorie aan tal van culturele projecten. Hierbij worden lezingen, tentoonstellingen, en feesten door de hele stad gegeven.