De toekomstmuziek galmt door de zaal in theater de Meervaart in Amsterdam op 8 juni. Presentatoren Jim Jansen en Marije Deutekom staan klaar om te laten zien hoe we in de toekomst kunnen voorkomen in plaats van genezen, ofwel: preventie. Dit alles ondersteund door zang, dans en cabaret.
Het toneel is bezaaid met props die het leven uitbeelden: een wieg, een hockeystick, een schooltas aan de vlaggenstok, en een wandelstok. In deze samenwerking van het Centre of Expertise Preventie in Zorg en Welzijn van Hogeschool Inholland en New Scientist, gaat het over preventie: het voorkomen van ziekte en aandoeningen. Preventie wordt belicht vanuit alle gezichtspunten: de maatschappij, het individu, het bedrijfsleven en de wetenschap.
‘We zijn alleen bezig met gezondheidsproblemen als ze er zijn, maar dan is het te laat. Het is dweilen met de kraan open. We moeten eerder handelen’, schets Marije Deutekom, lid van het College van Bestuur van Hogeschool Inholland het thema. Ze is presentator samen met Jim Jansen, hoofdredacteur van New Scientist. Nederland geeft jaarlijks 90 miljard euro uit aan zorg, maar naar preventie gaat maar 30 miljoen euro. Terwijl we allemaal donders goed weten dat voorkomen beter is dan genezen. ‘Maar wie gaat daar wat aan doen en nog belangrijker: hoe?’
‘Als we iets buitenaards ontmoeten, dan is het een machine’
Oude sterren en pril leven – dat zijn de onderwerpen waar het hart van sterrenkundige Leen Decin harder van gaat kloppen.
Met bonzend hart wacht de zaal op de eerste spreker. Dat wil zeggen: letterlijk, want het afgespeelde geluid van de ritmische hartslag symboliseert het leven. Oude kinderfoto’s komen voorbij. Ze veranderen in foto’s van de sprekers die nu op het podium staan, die beroepsmatig bezig zijn met preventie.
Tekenende eerste levensjaren
De eerste dagen van een mensenleven zijn heel belangrijk. De verschillen die er dan al zijn tussen mensen, worden gedurende de rest van het leven steeds groter, zegt hoogleraar vroege ontwikkeling Tessa Roseboom. Zeker 80 procent van de maatschappelijke kosten wordt veroorzaakt door 20 procent van de bevolking. Wat hebben die met elkaar gemeen? Allemaal hebben ze een valse start gehad. We moeten dus investeren in voorzorg, in plaats van nazorg’, zegt Roseboom. ‘Investeren in een goede start voor elk kind is dus de ultieme vorm van preventie.’
In de benen
Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder weet als geen ander hoe essentieel beweging is voor een gezond brein. ‘Er zijn momenteel twee pandemieën: covid en bewegingsarmoede. In het regeerakkoord staan over deze twee pandemieën maar twee regels. De overheid doet weinig tot niets’, stelt Scherder scherp. Hij roept op tot protest en wetenschappelijk onderbouwde actie. ‘Vóór hun vijfde jaar lijden al 41 miljoen kinderen wereldwijd aan obesitas. Haal ze simpelweg drie minuten uit hun schoolstoeltjes om te bewegen.’ Een luid applaus klinkt door de zaal.
Scherder kondigt Willem Hooft aan. Hooft was een fervent kitesurfer, maar is na een motorongeluk verlamd en gebonden aan een rolstoel. Aangrijpend vertelt hij hoe hij moest leren zijn lichaam weer aan te sturen. Zelfs gewoon rechtop zitten moest hij zich weer eigen maken. Artsen zeiden dat hij zijn grootse droom, surfen in Zuid-Afrika, nooit meer waar zou kunnen maken. De zaal zucht als Willem twee jaar na het ongeluk toch over de Zuid-Afrikaanse golven vliegt.
Niet alleen Scherder bepleit het belang van bewegen. ‘Sport is mijn beste medicijn’, zegt Saskia Bos, die leeft met schizofrenie. Haar antipsychotica hadden nare bijwerkingen, maar met haar motto ‘rust, regelmaat en rennen’ heeft ze zelf een manier gevonden om met haar ziekte om te gaan. Bos is elf keer opgenomen in ggz-instellingen, maar is toen ze daar verbleef nauwelijks buiten geweest. ‘Er is een wereld te winnen in leefstijlpsychiatrie.’
Bij mensen met psychische klachten komen medische aandoeningen veel vaker voor. Hierdoor leven ze gemiddeld zelfs 25 jaar korter, dus de gezondheidsachterstand is groot. Hoogleraar GGZ-verpleegkunde Berno van Meijel stelt dat hier in de geestelijke gezondheidszorg te weinig aandacht voor is. ‘De GGZ staat financieel enorm onder druk, maar er zijn wel middelen en interventies beschikbaar om zorg te bieden voor zowel psychische als somatische klachten.’ Van Meijel roept op tot implementatie van deze interventies. ‘Minder pillen, meer leefstijl!’
Waarom doen we niets aan preventie?
Presentator Marije Deutekom ondervraagt ex-minister en hoogleraar wetenschap en beleid Jet Bussemaker. ‘We hebben alle middelen. Waarom doen we nog niets aan preventie?’ vraagt Deutekom. Bussemaker reageert dat ons systeem niet gebouwd is op preventie, bijvoorbeeld omdat het vaak slecht past in subsidieregelingen. Maar we moeten niet bij de pakken neerzitten, vindt ze. ‘Als de regels niet goed werken, dan moeten we soms burgerlijke ongehoorzaamheid tonen en samen laten zien dat het anders kan.’
Lector jeugd en samenleving Femke Kaulingfreks en docent sociaal werk Șenay Cemek onderzoeken sociale cohesie bij jongeren in de Amsterdamse Waterlandpleinbuurt. ‘Ze moeten ruimte krijgen om hun eigen creatieve plannen te organiseren’, zegt Cemek. ‘Een inclusieve samenleving creëert een rijke voedingsbodem die voor iedereen toegankelijk is’, voegt Kaulingfreks toe.
De dansgroep Cardiac Output steelt de show met een dynamische voorstelling. Mensen met en zonder verstandelijke beperking maken samen kunst: contact, expressie en explosie.
Zorg voor ouderen
Ziekten manifesteren zich vaak anders bij vrouwen dan bij mannen, vertelt cultuurwetenschapper Jaswina Elahi. ‘Technologie is nodig voor efficiënte zorg, maar kan ook de ongelijkheid vergroten als die niet inclusief is. Zorg wordt geacht neutraal te zijn, maar vrouwen worden minder goed behandeld.’ Hierom wijken vrouwen uit naar alternatieven zoals Femtech. Dit is een opkomende stroming in technologie die op vrouwen gefocuste medische apps aanbiedt, zoals ovulatiekalenders. ‘Maar nu worden privégegevens zoals de kleur van je menstruatie aan derden verkocht. Dat maakt de positie van vrouwen juist kwetsbaarder’, stelt Elahi.
Elahi toont ook zorgrobot Maatje aan de zaal, die ouderen met dementie gezelschap houdt. Dat zluit weer aan bij het onderwerp van bijzonder hoogleraar langdurige zorg Anne-Mei The ‘Wat is dementie?’ vraagt ze. ‘Een hersenziekte’, antwoord iemand in de zaal. Dat antwoord geeft The de kans haar punt te maken. Want waar is de mens die achter die ziekte zit? Zodra mensen de diagnose dementie krijgen, worden ze anders bekeken door hun omgeving, vertelt The. ‘Mensen willen hun gewone leven terug.’ The heeft het Huis van de Tijd opgericht, waar mensen met dementie samen eten. ‘De sociale steun prikkelt ze om weer actief deel te nemen, waardoor juist minder zorg nodig is,’ zegt The. En dus ook minder geld.
‘Hóe oud is ze?’ riep hoogleraar neurowetenschappen Gert Holstege toen hij hoorde dat de oude maar vitale Henny van Andel haar hersenen na haar dood wilde doneren aan de wetenschap. Direct reed Holstege naar de supereeuwelinge toe. Ze scoorde perfect op alle geheugentest.
Toen hij haar hersenen onderzocht na haar overlijden, op 115-jarige leeftijd, bleek haar brein te functioneren als dat van iemand van een jaar of zestig. ‘Oud worden zonder dementie te ontwikkelen is dus mogelijk’, concludeert universitair hoofddocent neurodegeneratie Henne Holstege, dochter van Gert. Dementie terugdraaien is niet mogelijk, maar om het te voorkomen, zet zij het 100-plus-onderzoek op.
Hiermee werd het toch een optimistische avond, ook dankzij de muziek van singer-songwriter Rose Marin en het cabaret van Dolf Jansen (inderdaad, de broer van). De conclusie was: preventie doen we samen. ‘Het gala was een unieke avond waarin wetenschap, onderwijs en praktijk de hoofdrol delen om samen te kijken naar wat wél kan’, sloot Deutekom de avond af.
