Op 7 november 2024 vond de twaalfde editie van het Gala van de Wetenschap plaats in het Internationaal Theater Amsterdam. Het thema van de avond was ‘kunstmatige intelligentie en de samenleving’. De avond werd gepresenteerd door New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen. Schrijver Arnon Grunberg was curator.
Een band, bestaande uit menselijke en kunstmatige muzikanten, trapte de avond af met het nummer Sweet Dreams. Presentator Jim Jansen reed tegelijkertijd een snoepkar het podium op. ‘Sommige mensen zien AI als een snoepwinkel waarin je kunt rondneuzen’, verklaarde Jansen. Wat volgde was een avond vol grepen uit die snoepwinkel: het gebruik en de mogelijkheden van AI in allerlei domeinen van de wetenschap en de samenleving passeerden de revue.
Biodiversiteitssmartwatch
Kai Bergin, hoofd AI bij consultancybedrijf MVR Digital Workforce, begon de avond met een korte geschiedenis van de ontwikkeling van AI. Hij vertelde hoe die ontwikkeling lang gepaard ging met sceptische stemmen van mensen die niet geloofden dat machines de rekenkracht konden bezitten om AI mogelijk te maken. ‘Maar met de komst van ChatGPT-4 keerde het tij, en begonnen mensen AI massaal te gebruiken. En nu zijn we hier’, verklaarde Bergin.
‘Er komt een moment dat we een grieppandemie niet kunnen voorkomen’
Ron Fouchier staat aan de frontlinie in de strijd tegen de griep. Met nieuwe vaccins wil hij ons beschermen tegen toekomstige pandemieën.
Dat we inmiddels veel kunnen met AI, bleek wel uit de verhalen die volgden. Ecoloog Elaine van Ommen Kloeke van het Naturalis Biodiversity Center liet zien hoe AI kan worden ingezet om biodiversiteit te onderzoeken en zo het klimaat te beschermen. ‘We werken aan een soort smartwatch of fitbit waarmee je in een keer kunt bepalen welke soorten zich in de lucht of het water bevinden.’ In haar zilveren jurk was Van Ommen Kloeke een opvallende verschijning. ‘De jurk representeert de diverse verbindingen tussen dieren, schimmels en bacteriën die in de natuur bestaan.’
Onverwachte toepassingen
Vervolgens ging de aandacht aan AI in een aantal domeinen waarin je dat niet direct verwacht. Zo onderzoekt econoom Anna Custers voor de Hogeschool van Amsterdam hoe AI gebruikt kan worden om te voorspellen op welke plekken in de toekomst voedselbanken nodig zijn. Ze vertelde tijdens het gala hoe haar team dat onderzoek aanpakt. Bijbelwetenschapper Mladen Popović van de Rijksuniversiteit Groningen liet vervolgens zien hoe hij AI inzet om de Dode Zeerollen te onderzoeken, oude manuscripten uit het vroege jodendom. Hij liet het publiek afwijkingen in de teksten zoeken. ‘Met AI kunnen we een kwantitatieve basis leggen voor ons kwalitatieve oordeel.’
Wiskundige Tim Baarslag van de Technische Universiteit Eindhoven en het Centrum Wiskunde & Informatica liet op onconventionele wijze zien hoe onderhandelingsstrategieën werken. Hij legde de theorie uit, waarna deze theorie tastbaar werd gemaakt door dansers Hannah Creutzburg en Merel van Vliet. AI kan volgens Baarslag onderhandelingen optimaliseren. Dit kan in de toekomst van pas komen bij de techniek achter zelfrijdende auto’s, maar ook bijvoorbeeld bij vredesonderhandelingen.
Robbert Dijkgraaf Essayprijs
Vast onderdeel op het Gala van de Wetenschap is de uitreiking van de Robbert Dijkgraaf Essayprijs. Via een live-verbinding sprak oud-minister Robbert Dijkgraaf het publiek toe. ‘Ik ben onthutst over het tempo waarin AI zich heeft ontwikkeld. Je wilt niet naïef zijn als het gaat om AI, maar ook niet paranoïde. Ik denk dat AI ons nog gaat verrassen.’ De envelop met de naam van de winnaar van 2024 werd het podium opgebracht door een robothond. Dit jaar ging de prijs naar Michiel Smit, met zijn essay Digitaal dieet.
Menselijke robot
Nadat het publiek tijdens de pauze, onder het genot van een drankje, bij kon komen van de eerste helft van de avond, trapte een bijzondere gast het tweede deel van de avond af: de humanoïde robot Ami ging in gesprek met Jansen en Grunberg. Ami leek enigszins overdonderd door de vloedgolf aan vragen die Grunberg en Jansen op haar afstuurden. Maar op de vraag wie ze leuker vond, Jim of Arnon, antwoordde Ami vol overtuiging: ‘Jim’.
Ami werd meegebracht door Hans Gubbels, directeur van het Discovery Museum in Kerkrade. Hij legt uit dat Ami door middel van vijftig motortjes op indrukwekkende wijze menselijke mimiek kan nabootsen. Ami is binnenkort te ontmoeten in het Discovery Museum.
De grenzen van AI
Econoom Jesse Weltevreden en datawetenschapper David Kakanis van de Hogeschool van Amsterdam vergeleken de AI-markt met een snoepwinkel waar mensen moeite hebben om het juiste snoepje te selecteren. Weltevreden en Kakanis ontwikkelden een platform waarmee consumenten AI-tools beter kunnen vergelijken. Het platform is nog niet openbaar, maar het publiek kreeg alvast een voorproefje.
Informaticus Felienne Hermans van de Vrije Universiteit Amsterdam gaf als intermezzo een krachtig pleidooi waarin ze uiteenzette wat de keerzijde van alle AI-innovatie is. ‘Het gebruik van algoritmes laat ons geloven dat we efficiënter wetenschap kunnen bedrijven’, stelde ze. Ze benadrukte dat naast mogelijke bias en klimaatimpact, het risico van AI is dat we vooral steeds meer moeten gaan produceren, terwijl we daarmee niet per se betere inzichten krijgen. Haar verhaal werd beloond met een daverend applaus.
Tot slot kwamen datawetenschapper Roy Lindelauf van Tilburg University en rechtsgeleerde Natali Helberger van de Universiteit van Amsterdam aan het woord. Helberger ging met Grunberg in gesprek over grenzen die we zouden kunnen en moeten stellen aan digitale techniek en innovatie. Lindelauf stelde dat AI een krachtig wapen zal zijn op het gebied van defensie en veiligheid – niet in het gevecht zelf, maar vooral in het voorkomen daarvan. Ze benadrukten allebei dat Nederland vooroploopt als het gaat om onderzoek naar verantwoord gebruik van AI in de samenleving.
Na afsluitende woorden van Jansen speelde de band nog een laatste nummer. Terwijl de klanken van Everybody wants to rule the world nagalmden, stroomde het publiek de zaal uit.
