In 2025 in 26 oplossingen gaat New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen in gesprek met 26 topwetenschappers over de problemen van dit moment. Zijn broer, cabaretier Dolf Jansen, voorziet elk hoofdstuk van een column. In deze voorpublicatie: het interview met historicus Beatrice de Graaf over oorlogen en radicalisering.
‘Nee, is het korte antwoord. Ik had niet verwacht dat de oorlog in Gaza zo uit de hand zou lopen. En ik had ook niet verwacht dat Poetin de daad bij het woord zou voegen’, zegt Beatrice de Graaf over de twee conflicten die momenteel in, en aan de grens van, Europa woeden. ‘Maar tegelijkertijd had ik het wel moeten verwachten en dat neem ik mezelf kwalijk. Om emotionele redenen heb ik toch niet de juiste conclusie uit de geschiedenis durven trekken.’
De Graaf verwijst naar een recent onderzoek waarvoor ze samen met historicus Niels Drost 11.000 toespraken en uitspraken van Poetin analyseerde. ‘We keken naar de tsaren die hij noemde, welke standbeelden hij onthulde en aan welke oorlogen hij refereerde. Zo ontdekten we dat hij in een tijdsbestek van 23 jaar, tussen 1999 en 2022, steeds vaker elementen uit de Russische imperiale geschiedenis en de orthodox-christelijke traditie gebruikte, onder meer met als doel vernietiging van vijanden te legitimeren. Aan de hand van zijn speeches hebben we zijn radicaliseringsproces in kaart gebracht en met die kennis was de volgende stap gewoon oorlog. Dat doet hij niet, dachten we naïef, maar hij deed het wel. Dat bewijst ook dat onze manier van denken, die heel rationeel is, totaal verschilt van de masculiene manier van denken die Poetin hanteert.’
Waarom een inpoldering in de Biesbosch alles zegt over het landbouwbeleid van afgelopen eeuw
Eerst de boerderij, dan pas de natuur: de agrarische sector staat er bij veel mensen niet goed op. Historicus Marij Leenders beschrijft in haar onderz ...
‘In mijn vakgebied noemen we dit het first-person perspective; een verhaal in de eerste persoon. Zo zie je dat Poetin in zijn toespraken vanuit zijn persoonlijke standpunt over de gebeurtenissen vertelt. Als zulke mensen over conflict, geweld en terrorisme praten, kun je ze maar beter serieus nemen, want de geschiedenis leert dat alle grote despoten en dictators uit het verleden, Stalin, Hitler en noem ze allemaal maar op, gewoon hebben gezegd wat ze zouden gaan doen.’
‘Ook wij historici moeten onze geschiedenis nog serieuzer nemen’, concludeert ze. ‘Je kunt iets niet geloven omdat het niet in je denkraam past, maar dat is niet reëel. Als Donald Trump in 2025 de nieuwe president van de Verenigde Staten wordt, gaat hij doen wat hij nu overal loopt te brullen; dat geef ik je op een briefje. Trump is een autoritaire narcist, voortgedreven door zijn eigen grillen, die als doel heeft alle macht naar zich toe te trekken. Als hij wint, rekent hij af met iedereen die hem in de weg heeft gestaan. Als hij niet wint, bestormt hij opnieuw het Capitool. Zijn woorden moet je heel serieus nemen.’
‘Ik realiseer me terdege dat dit geen vrolijk verhaal is en ik vind het onze opdracht om ook lichtpuntjes te zien. Heel graag parafraseer ik mijn lievelingsfilosoof Augustinus van Hippo, ook wel bekend als Sint-Augustinus. Volgens hem is er pessimisme en optimisme en daartussenin zit hoop. Ik ben het roerend met hem eens. Niet alleen maar doemdenken dus, maar ook zeker niet iedereen op diens mooie blauwe ogen geloven.
De realiteit voor mij is dat steeds meer mensen in nabijheid van ellende leven, en de trend is dat het aantal mensen dat binnen een straal van 50 kilometer van een conflict woont wereldwijd toeneemt. Tegelijkertijd zie je dat burgers in conflictsamenlevingen zich daar steeds meer tegen verzetten. In Israël is al een paar weekenden grootschalig gedemonstreerd tegen de regering en ik hoop dat er ook in de Palestijnse gebieden zo’n beweging tegen Hamas op gang komt. Vóór 7 oktober was Saoedi-Arabië bezig met een vredesplan met Israël, en het Europese nabuurschapsbeleid vormt steeds meer een bolwerk. Dat zag je in 2008 met de financiële crisis gebeuren en opnieuw tijdens corona. Nu met de Russische oorlog is het Europa opnieuw gelukt om met één mond te spreken. Dat geeft hoop.’
Column Dolf Jansen
ECHTE MANNEN
Beatrice de Graaf is niet alleen historicus en faculteitshoogleraar geschiedenis van de internationale betrekkingen, maar ook een van de slimste vrouwen die ik ooit sprak. Dat kan natuurlijk aan mij liggen, en/of aan de vrouwen die om allerlei redenen níét met mij in gesprek willen, maar ik denk het niet. Dat ik dat denk, realiseer ik me, zegt wellicht ook alweer meer over mij en het beeld dat ik van mezelf heb dan ik eigenlijk zou willen, maar laten we het hebben over conflicten die zich niet alleen in mijn snelwerkende brein afspelen.
Een opvallende tegenstelling die De Graaf hierboven benoemt is deze: dat onze manier van denken, die heel rationeel is, totaal verschilt van de masculiene manier van denken die Poetin hanteert. Tuurlijk, Poetin is een man en dan ook nog een die geregeld met ontbloot bovenlijf van zijn wilde paard in een snelstromende ijskoude rivier springt om met blote handen een beer te wurgen, maar los daarvan lees ik er toch in: je kunt masculien denken óf rationeel. Mmm. Betekent dat dat mannen (of alleen ‘echte mannen’?!) eigenlijk geen idee hebben vraagteken uitroepteken. En zou dat dan weer betekenen dat ik, mezelf als nogal rationeel beschouwend, dus eigenlijk geen (echte) man ben. Waarmee de grote Jeroen van Merwijk, in een tekst van lang geleden, weer eens voor de troepen uit liep:
Ik spreek Frans ik houd van dans / Ik schrijf gedichten ik kan koken ik lees Russische romans / Tussen mijn lichaam en mijn geest ben ik op zoek naar een balans / Ik ben een vrouw ik ben een vrouw ik ben een vrouw / In mijn douchecel heb ik shampoo staan voor dof en futloos haar / Ik heb geen verstand van auto’s ik vind actiefilms raar / Ik heb Margriet de Moor gelezen en Simone de Beauvoir / Ik ben een vrouw ik ben een vrouw ik ben een vrouw.
Ik heb daar geen bezwaar tegen, trouwens. Ik bedoel: het zijn toch heel vaak mannen die oorlog willen voeren, oorlog voeren, gaan vechten, hun tegenstander op de bek willen slaan et cetera.
Maar goed, los van poëtische en gender-uitstapjes ben ik behoorlijk bezorgd als ik de woorden van De Graaf tot me door laat dringen. Zij weet dingen, zij begrijpt dingen, en wat ze bijvoorbeeld voorspelt aangaande de directe toekomst van de democratie in de VS is op zijn zachtst gezegd fucking scary.
Ik ga er even van uit dat haar collega Drost niet alle speeches van the Donald van de afgelopen 20 jaar tot zich heeft genomen (dat kun je iemand niet laten doen, lijkt mij, er is zoiets als wetenschappelijke ethiek), maar zelfs uit de flarden die we allemaal meekrijgen is het beeld duidelijk: Trump is een autoritaire narcist, voortgedreven door zijn eigen grillen, die als doel heeft alle macht naar zich toe te trekken. Dat zijn inderdaad niet mijn eigen woorden, maar ik probeer mijn masculiene onvermogen soms in te ruilen voor vrouwelijke kennis. En hoopvol ben ik ook, hoewel dat soms tegen beter weten in lijkt.
Iets van twee weken voordat Rusland daadwerkelijk Oekraïne binnenviel wist ik mijn zoon, dacht ik, gerust te stellen met een uitleg waaruit bleek dat Rusland nooit een groot buurland echt zou binnenvallen, nooit echt een grote oorlog zou voeren. Ik weet niet genoeg, en begrijp niet genoeg. Of dat me vooral een man maakt, of toch iets anders weet ik even niet, maar ik blijf hopen en vertrouwen op het goede in de mens, het goede in de meeste mensen.
