Stelt u zich voor dat u op een weg rijdt en vervolgens met auto en al plotseling door het asfalt zakt. Of dat uw huis geleidelijk de bodem in verdwijnt. Beide scenario’s lijken enigszins onwaarschijnlijk, maar in Alaska kan het gebeuren.
Overal waar de ondergrond jaarrond bevroren is, kan namelijk thermokarst ontstaan – bodemverzakkingen ten gevolge van het ontdooien van de permafrostlaag. Aangezien veel huizen op permafrost zijn gebouwd, zijn de gevolgen veelvuldig te zien langs de wegen: een scheef dak, een voordeur die niet meer open kan, een ingestorte villa…
En op de Dalton Highway, die we sinds gisteren vanuit Fairbanks helemaal naar de noordkust van Alaska volgen, is de thermokarst te voelen: hobbels in het asfalt wijzen op plekken waar de permafrost gedeeltelijk ontdooid is. Op sommige plekken is het asfalt enkele meters dik, omdat scheuren en verzakkingen jaarlijks moeten worden weggewerkt. Zeker omdat asfalt donker van kleur is, neemt het veel zonnestraling op, waardoor de opwarming van de bodem extra snel gaat.
Onbekende sterrenbeelden aan de hemel
Govert Schilling maakt je wegwijs aan het firmament. In december 2024 werpt hij een blik op onbekende sterrenbeelden.
Thermokarst kan zowel geleidelijk als abrupt ontstaan. In dat laatste geval zijn grondijsmassa’s vaak de oorzaak , die in tegenstelling tot de omringende bevroren bodem voor 100% uit ijs bestaan. Als zo’n ijsmassa, ontstaat er een holte die makkelijk kan instorten.
Vaak wordt thermokarst veroorzaakt door water. Veelvuldige regenbuien of een overstromende rivier warmen het oppervlak voldoende op om de bodem te ontdooien. Ook het verwijderen van vegetatie kan opwarming van de bodem tot gevolg hebben; de planten kunnen dan niet meer als isolerende laag tegen de zonnewarmte dienen.
Een bijzondere rol speelt stof: de Dalton Highway is deels ongeasfalteerd en dat voorkomt weliswaar het voortdurend repareren van het asfalt, maar zorgt wel voor grote stofwolken. En die zorgen op hun beurt voor een afname van de vegetatie langs de weg en daarmee voor een toename van thermokarst.
Thermokarst parkeerterrein Universiteit van Fairbanks
enkele jaren geleden
Ook in onbewoonde gebieden zijn de gevolgen van bodemverzakkingen goed te zien. Zo ontstaan er aan de oppervlakte dooimeren, die vaak langgerekt zijn in de richting van de overheersende wind. Op andere plekken – de zogeheten sink holes – verdwijnt juist water, doordat de ondoordringbare permafrostbodem die als figuurlijke stop in de badkuip werkte ontdooid is.
Mijn favoriete thermokarstverschijnsel wordt gevormd door ‘drunken forests’: bomen te zien die schots en scheef staan, omdat de bodem waarin ze wortelden deels is ontdooid.
Nu we vanmiddag de boomgrens zijn gepasseerd, krijg ik de komende weken geen dronken bos meer te zien. Gelukkig hebben we een remedie gevonden tegen het gemis aan wankelende bomen. In de supermarkt ontdekten we namelijk de enige echte uit Alaska afkomstige wodka: Permafrostwodka. Daarmee kunnen we vanavond in stijl ons verdriet verdrinken…
